Hoe iets leegs zo vol kan zijn

Op dit moment zijn er in Utrecht twee tentoonstellingen met werken gebaseerd op aandacht voor het minimale en het fundamentele: Vals Plat in Kunstliefde en De Wereld Geschapen in kunstruimte KUUB. Elaine Vis verdiepte zich in het werk van enkele exposanten.

Het is wonderlijk hoe sommige kunstenaars een heel leven kunnen wijden aan het onderzoeken van een streepje, een diepte in de kleur of een schaduw. Hoe exact gemeten hokjes de concurrentie aangaan met een dissonant lijntje. Of de huid van een schilderij een kleine afwijking vertoont en verstrijkend licht op stof steeds weer nieuwe ervaringen oplevert.
Sommige kunstenaars hebben opnieuw hun onderzoek opgerekt en verdiept. Je zou denken dat er na verloop van tijd niets nieuws meer te ontdekken is op het gebied van zuiver vorm, kleur en formaat. Niets blijkt minder waar. Het blijft zich ontwikkelen. Ook voor voor wie deze kunstenaars al langer volgt is er veel nieuw werk te zien.


1804 kuub slegers

Alf Slegers

Vorm, kleur, schaduw


Alf Slegers komt met zeventien werken waarvan het merendeel nog nooit uit het atelier is geweest. 
In 1984 studeerde hij af aan de HKU en heel geleidelijk groeide zijn werk. Zijn abstracte wandobjecten en beelden van onbehandeld multiplex en monochrome geschilderde vlakken waren doorgaans massief. In het werk was een link te vinden naar architectuur. Maar je zag in het vroege, massieve werk al de aanzet naar het minimale. Het schilderkunstige in de geschilderde vlakken heeft hij altijd uitgebannen.

Langzaam werd het werk meer ingetogen en toen ontdekte hij de ribben die met hun schaduwen het vlak openen of sluiten. Altijd zoekt hij in de verhoudingen, want als de verhoudingen niet goed zijn is de spanning weg. De trapeziumvorm die hij de laatste paar jaar omarmde, laat hij weer los. De rechthoek vindt Slegers nu weer fascinerend genoeg: "Hoe iets leegs zo vol kan zijn."
Slegers maakt maquettes van de werken om te komen tot de juiste maatvoering. Een enkele keer zoekt hij met behulp van de computer, omdat je een vlak dan makkelijk kunt verschuiven kunt uitproberen of het een halve centimeter breder of smaller moet. "Ik werk met ruimtelijke schetsen, af en toe met tekeningen op papier. Als het om groter werk gaat maak ik altijd ‘proefdingen’ om de kleur uit te zoeken. Later schilder ik die over of ik bewaar ze. Vaak blijken die kleine dingen beeldjes op zich."

1804 kuub Slegers rood
1804 kuub slegers

Alf Slegers

In KUUB zijn twee multiples te zien. Hij heeft ze vorige maand nog gemaakt om de kleur uit te proberen voor een groter werk dat ook op de tentoonstelling te zien is. 
Slegers: "Kleur beïnvloedt het vlak. De kleur is als een huid om de vorm heen. Als je het vlak geen kleur zou geven wordt je afgeleid. Die verflaag vind ik toch wel erg belangrijk om de vorm tot zijn recht te laten komen. Maar er moet absoluut niets schilderachtigs in zitten." 
Meer dan ooit zoekt hij niet zozeer naar vorm, maar naar wat er gebeurt tussen de rib, de schaduw, de kleur en een sleuf in het platte werk. De kleur stuurt slechts bij. "Een beeld met een rib heeft een bepaalde schaduw die ophoudt aan de rand. Als je die rand te breed maakt loopt de spanning in het beeld leeg. Ik zoek net zolang totdat die spanning voor mij optimaal is. Soms klopt het niet omdat het vlak 1 mm te breed is en soms is het de kleur. Maar als de basisvorm niet goed is kan je met kleur ook niets redden."

José Heerkens
In KUUB zijn ook werken van José Heerkens te zien. Zij schildert met olieverf op doek. Eigenlijk zou je hier beter van componeren kunnen spreken. 
Doorgaans werkt Heerkens aan meerdere doeken tegelijkertijd. Ze neemt afstand, meet en doet weer een ingreep. 
Haar composities van horizontalen en vertikalen, van vlakken en lijnen, ontstaan met behulp van meetlat, crêpetape en kleine aanduidingen met potlood. Met tape fixeert ze tijdelijk de vlakken waarin ze vervolgens olieverf aanbrengt; schildert en tamponneert. Soms werkt ze uit de hand iets bij.

 De vlakken en lijnen maken hier en daar een verbinding middels een streepje naar een ander vlak. 
De composities zijn bijzonder eigen. Het werk oogt fris, door de transparante kleurkracht en doordat het linnen vanuit de achtergrond veel ruimte krijgt.

Vals Plat

Twee straten verder bij Kunstliefde is onder andere het werk van Jochem Rotteveel te zien. Het zijn werken die je steeds laten twijfelen. Wat is bewust en wat is toeval in het werk, wat geeft de lucht aan het formele gegeven? Rotteveel maakt abstracte muurobjecten van kleurige, glimmende folies en tape. Soms installeert hij zijn werk direct op muren en vloeren. Maar altijd zo, dat het er bijna toevallig uitziet.
Het werk is vrolijk, met een knipoog naar de principes uit de formele schilderkunst.
Het gebruik van plakplastic staat bijna diametraal tegenover het zoeken naar een heldere compositie. Streng en luchtig bij elkaar. De vouwen, herkenbaar omdat je plastic bijna niet goed strak op een ondergrond kan plakken, spelen volwaardig mee in de compositie. Toeval en beheersing gaan hier spannend samen.

1804 vals plat rotteveel

Jochem Rotteveel, One

Gelaagd

Er zijn ook twee werken te zien van Henriëtte Santing. Deze menshoge ruimtelijke installaties uit de Block-serie zijn opgebouwd uit loshangende, geordende lagen beschilderd textiel. Het werk straalt intense concentratie, beheersing en daardoor rust uit. Dit werk vindt de basis in een hoge gevoeligheid voor materiaal en toon.

Sommige werken zijn gemaakt voor kunstlicht, andere voor natuurlijk licht. Dan schilderen de kleuren zichzelf als het ware op de plek. Een blauwe laag wordt bruiner door verstrijkend natuurlijk licht. En grijs verschijnt in alle varianten op een schijnbaar wit vlak. Tussentinten zijn altijd spannend. Haar formele schilderkunst heeft Henriëtte Santing verder ontwikkeld in tactiel werk. Hoewel, je mag het werk niet aanraken.
Voor haar Block-serie schilderde Santing op een ondergrond van chiffon. Zij gebruikt medium en hoogwaardige acrylverf met uitsluitend lichtechte pigmenten. Vooraf bedenkt ze een cyclus van kleuren voor de te maken kleurbanen. De reeks kleurbanen wordt geverfd, gevouwen, gesneden en weer aan elkaar genaaid. Per definitie past de maat van de geschilderde kleurbanen niet bij de maat van de strook die ontstaat door het snijden. Door maten te combineren die net niet bij elkaar passen lijkt het soms of de vlakken door het werk schuiven. Intuïtief voel je dat het werk is opgebouwd uit een opeenvolging van kleurbanen. Santing: "Ik wil een onderdeel van het geheel laten zien, zonder dat je het geheel ziet."

1804 vals plat santing

Henriëtte Santing, Block Sample 2-1

In haar werkwijze ligt de uitdaging besloten, ze zoekt een ritme dat niet oogt als een ritme. 
Het gevoel voor esthetiek ontwikkelde ze in haar jeugd. Haar familie bezat een aantal confectiezaken. De rijen mantels, hangend op model, maat, kleuren die in elkaar overlopen fascineerden haar. Op de HKU, verruilde zij na twee jaar de richting Mode voor de meer vrije richting Schilderen. Later maakte zij ruimtelijke papierwerken en nu komt ze terug bij textiel. 

In het huidige werk speelt Santing meer en meer met licht en lichtval, zij schildert als het ware met licht. Ze trekt de lagen van het werk fysiek nog verder uit elkaar dan in haar vroegere werk en laat er letterlijk lucht in.

Tussen dimensies

In de tentoonstelling bij Kunstliefde, Vals Plat, is ook werk te zien dat een oorsprong heeft in de figuratie. Zoals het grote muur-vullende werk van Carien Vughts dat opgebouwd is uit delen door elkaar gevlochten stukjes behang uit staalboeken. En het monumentale werk van Anna J. van Stuijvenberg.
In alle werken die er te zien zijn onderzochten de kunstenaars hoe zij tweedimensionale werken uit het platte vlak konden tillen. De specifieke, geconcentreerde aandacht voor het fundamentele in deze werken is voelbaar.

DE WERELD GESCHAPEN
José Heerkens & Alf Slegers
Ruimte voor Kunst KUUB Utrecht
8 april t/m 13 mei 2018

VALS PLAT
Jochem Rotteveel, Kuno Grommers, Henriëtte van ’t Hoog, Henriëtte Santing, Carien Vugts en Anna J. van Stuijvenberg
Kunstliefde Utrecht
 8 april t/m 6 mei 2018

LUCY, 17-4-2018. Tekst: Elaine Vis

1804 vals plat stuijvenberg

Anna J. van Stuijvenberg (foto: Luuk Huiskens)

De wereld geschapen
José Heerkens & Alf Slegers
Ruimte voor Kunst KUUB Utrecht
8 april t/m 13 mei 2018


Vals Plat
Jochem Rotteveel, Kuno Grommers, Henriëtte van ’t Hoog, Henriëtte Santing, Carien Vugts en Anna J. van Stuijvenberg
Kunstliefde Utrecht
 8 april t/m 6 mei 2018