Inzoomen en uitzoomen

Als niet-Utrechter probeer ik me te oriënteren aan de hand van iconische gebouwen. Hoe langer ik blijf staan, hoe wijzer ik word door de bezoekers die komen en gaan en onbedoeld veel (historische) informatie verspreiden. Met Rotterdam als thuisbasis, is fotograaf Hans Wilschut ook niet thuis in Utrecht, maar hij klom op de Dom, meerdere malen, om de stad in de vier windstreken vanaf verschillende transen te fotograferen, in alle seizoenen; van beloftevolle lentes tot ijzige winters. Het resultaat; een ogenschijnlijk fotografisch beeld, dat in het echt onmogelijk met een stel ogen waar te nemen is. In een korte film zie je Wilschut aan het werk; achter zijn computer puzzelend en spelend met brokken beeld, maar ook – met muts – op de toren, terwijl hij zijn camera op duizelingwekkende hoogte vervaarlijk buiten de netten en hekwerken door manoeuvreert voor de juiste positie. Aan een statief heb je dus niets. “Ik moet een methodiek ontwikkelen die ik drie maanden later niet vergeten ben.” En heel stilhouden dus.

Met de tientallen foto’s die in deze panorama’s zijn verwerkt, lijkt dit een van de meest volledige weergaves te zijn die je maar kunt maken van de stad Utrecht. Maar tegelijkertijd wordt ook duidelijk hoeveel er niet op staat; Wilschut zoomt in en tegelijkertijd uit, in één beeld, waarmee het duizenden kleine en grote verhalen vertelt; de gevels, architectuur en stratenpatronen prevelen feiten over de geschiedenis van de stad, maar een verdwaalde vuilcontainer op een dakterras, een man die langs een warmgeel verlichte etalage beent, een groen uitgeslagen dak waarop in grote letters TROUWEN? is geschreven. Het zijn fragmenten vol potentie, van verhalen die nog alle kanten op kunnen, goed en slecht kunnen aflopen, belangrijk of onbeduidend kunnen zijn. Het zijn de verhalen die Utrecht maken tot meer dan een verzameling huizen en gebouwen.

Wilschut is dan ook verre van een documentair fotograaf. Hij knipt en plakt en sjoemelt met proporties, verdwijnpunten en horizonnen dat het een lieve lust is. Dat kan natuurlijk ook niet anders; een (stedelijk) landschap in één keer overzien – scherp van voor tot achter – is onmogelijk. Daar zijn wel wat trucjes voor nodig. Dan is het een tikkeltje opblazen van het stadskantoor zodat de bovenkant niet ongewenst samenvalt met de horizon een kleinigheid. Bovendien maken rare perspectieven van schijnbaar neergeklapte torens of omhooglopende straten het beeld voor Wilschut interessant; hij wil graag dat de kijker zich af gaat vragen waar hij eigenlijk naar kijkt. Hier is duidelijk niet alleen een fotograaf aan het werk, maar ook een landschapsschilder en een verhalenverteller.

Wilschuts panorama deelt de zolderkamers met de tentoonstelling Sporen van Oneindigheid van Marisa Rappard. Het is grappig hoe mooi deze twee expo’s op elkaar aansluiten. Tekenaar Rappard is een verhalenverteller en laat net als Wilschut de kijker afwisselend in- en uitzoomen en dat geeft zowel dat wat onder je neus gebeurt als de verre, vernevelde vertes, een interessante relativering.

Rappard heeft twee ruimtes ingericht met haar lijntekeningen en in het eerste vertrek valt de geordendheid op. Centraal op de vloer een in een bak geplaatste tekening met eindeloos geplaatste strepen en lijnen, in allerlei kleuren. Op de rechterwand een selectie van Rappards figuratieve, opvallend esthetische lijntekeningen op gekleurd papier geplaatst, de statige, evenwichtige Scroll (2014)er tegenover; de tien meter lange tekening aan weerszijden opgerold en geplaatst op een houten constructie biedt met de vele lijnen die het beeld uitlopen en de mogelijkheid tot af- en oprollen de suggestie van oneindigheid, maar wel op een geordende, overzichtelijke wijze.

Deze nadrukkelijke orde bereidt de bezoeker niet voor op de chaos die om de hoek wacht; de installatie Debris of history ablaze (2016) lijkt een lawine van papier, lijnen en hout. Op onbegrijpelijke wijze heeft Rappard grote hoeveelheden tekeningen in allerlei maten en vormen en fragiele houten constructies weten te combineren tot een geordende chaos. Een chaos die uitnodigt om dichterbij te komen en je er steeds verder in te verliezen; want tussen al die lijnen, duikt af en toe een fragment van een verhaal op en even verder op nog een, en nog een.

Ondanks dat veel van haar meer dan manshoge tekeningen uit een onontwarbare kluwen lijnen lijkt te bestaan, weet Rappard iets magisch in haar werk te brengen; door de titels, door de soms historische verwijzingen in de getekende figuren, maar ook door een werk als The Mound that holds all the secrets (2013), een sculptuur van gevouwen papier, zwart gemaakt met potloodstrepen. Ik zie wat het is, maar toch word ik in gedachten naar binnen gezogen, naar een wereld in die papieren, hoekige heuvel.

Net als bij Wilschut maakt ook Rappard het mogelijk je als kijker volledig in het beeld te verliezen. Want ook daar waar willekeurige lijnen lijken te zijn gezet, daar waar zomaar een fiets tegen een brug leunt, duiken naar verloop van tijd betekenisvolle details op, het begin van een verhaal dat ergens begint en misschien wel ergens weer ophoudt. Maar dat is aan de kijker.

© LUCY, 25 maart 2016 Tekst: Jantine Kremer