In 2020 maakte zij The Radium Portrait; 2400 lichtgevende antieke vintage radiumwijzer vormde het portret van Grace Fryer. Deze fabrieksarbeidster klaagde begin vorige eeuw haar baas aan omdat zijn werkneemsters het lichtgevende radium binnenkregen bij het beschilderen van de wijzertjes voor reiswekkers. Sommigen werden daardoor ernstig ziek. Wat wil je, met radium in je mond omdat je gedwongen bent snel te werken en aan je penseel te likken om het puntje mooi scherp te houden.
In What do Women really want ? - (her mems reveal a lot) uit 2021 legt Joyce de vinger op online vrouwenhaat. Geëmancipeerde vrouwen krijgen het er regelmatig van langs op internet. Alfamannen plaatsen video’s op You Tube waarin ze aan elkaar uitleggen hoe hedendaagse vrouwen aan te pakken.
Joyce onderzoekt de thema’s en weet ons vervolgens te verleiden met zachte kleuren, met aantrekkelijke, soms aaibare stoffen en met de fonkeling van kralen waar je hebberig van wordt. ‘Mijn werk is heel sloom’, daarmee doelt ze op het doorgaans zeer arbeidsintensieve maakproces, gebaseerd op vakkundig handarbeid.
Op het atelier ligt een appel gemaakt van kralen zo groot als een kleine voetbal. De link naar de Bijbelse verleidelijke appel uit het paradijs waar het kwaad in schuilt dient zich aan. Met de slang is ze vorig jaar begonnen. 25.000 kralen zitten in de appel en ruim 12.000 in de slang.
En in deze matjes ongeveer 8200. ‘Dit is een traditionele techniek die in allerlei culturen terugkomt. Denk aan de armbandjes van kralen uit Afrika, Azië en Amerika. In Nederland had je in de 17de eeuw buidels van kralen. Er waren ook gehaakte exemplaren. Nederland is overigens het eerste land waar documentatie over haken gevonden is.’
‘Nu verdwijnen er veel technieken. Haken, wandkleden maken, waar ooit de verhalen mee verteld werden, is nu puur hobby. Economisch oninteressant.’
Maar in de kunst is handenarbeid, met name textiel weer helemaal hot. Overheul weet deze technieken uit het stof te halen, verbindt heftige politieke thema’s aan ‘tuttige’ textielarbeid. ‘Ik vind de contrasten heel mooi tussen het truttige en de lading van het werk. Harde uitspraken worden zo humoristisch. De techniek en de soms mierzoete kleurstelling voegt humor toe aan zware thema’s. Als je het een beetje luchtig brengt dan kan je het onderwerp makkelijker bespreekbaar maken. En ik denk met zachte esthetische materialen, kleuren en stoffen kan ik meer mensen verleiden om te kijken en zo bij het onderwerp betrekken. ‘
De uitdaging dit jaar was de vervaardiging van een bronzen beeld voor verzetshelding Truus van Lier. Het beeld is eind april geplaatst in het Willemsplantsoen in Utrecht.
Van Lier was een Utrechtse studente die in WOII voor het verzet onder andere als koerier en als wapensmokkelaar werkte. In 1943 schoot ze op 22-jarige leeftijd in de Utrechtse binnenstad met twee schoten de NSB-hoofdcommissaris van politie Gerardus Johannes Kerlen dood vlakbij zijn huis gedood. Niet veel later werd Van Lier gepakt en in concentratiekamp Sachsenhausen gefusilleerd.
Joyces ontwerp voor het beeld werd eerder geselecteerd uit een pitch waar drie kunstenaars voor uitgenodigd waren. Dat de gemeente dit voorstel omarmde, ondanks dat Overheul nog nooit een brons gemaakt had, is niet vreemd gezien haar werken met een feministische insteek.
‘Bij mijn onderzoek naar beelden in de openbare ruimte ontdekte ik dat 5 procent van de onbekende mannen naakt is afgebeeld tegenover meer dan 50 procent van de onbekende vrouwen.’ Typisch Overheul om deze informatie boven tafel te halen. Onderzoek vormt altijd de basis voor haar werk. Joyce weet altijd weer saillante feiten naar voren te halen.
Het hoofd van het bronzen beeld is geboetseerd door Marieke van der Meer. ‘Er waren alleen foto’s van het gezicht van Truus van Lier te vinden en ik wilde niet zomaar een lichaam erbij bedenken. Dus ben ik uitgegaan wat wel bekend was. Truus studeerde rechten aan de universiteit van Utrecht. Daarom nodigde ik als basis voor de mal die ik heb gemaakt een rechtenstudente uit wiens postuur overeenkomt, 1.63 lang.
Ik heb haar een jurk aangetrokken met elementen van toen en van nu. Een jurk met een Peter Pan kraag en net over de knie. Ze heeft ook een klein hakje onder haar veterschoenen van 7 centimeter. Verder houdt ze een schooltas vast, die symbool staat voor haar studie maar ook voor haar werkzaamheden in het verzet. Een tas waar het pistool in had kunnen zitten’.
In het brons komt de stofuitdrukking prachtig terug. De plooien in het leer van de gehakte veterschoenen zijn in de kleinste details zichtbaar. ‘Het is geen geboetseerde schoen, maar het is een mal direct van het model. Het stiksel van de schoenen zie je heel goed en ook alle plooien van de jurk.’
‘Het beeld is niet helemaal afgewerkt, niet gladgeschuurd. Het is namelijk een concept van mij. Het lichaam is immers een afgietsel van een vrouw van nu. Daarom wilde ik ook gietsporen laten bestaan. Niet alle gietsporen zijn weggewerkt, daardoor is het beeld niet zo glad zoals bij Madame Tussaud.’
Het beeld dat Joyce maakte, het basisbeeld, leverde ze aan bij bronsgieterij Flassh in Friesland. De uiteindelijke Truus van Lier in het Willemsplansoen kreeg een lichtbruine bronzen huid met een groen patina, een groene glans. Je kunt als toeschouwer zo naast de beeltenis gaan staan, de schaal is 1 : 1.
Waarom staat het beeld hier? ‘Ze heeft op die plek gestaan om te observeren, dat is zeker. Niet exact op dezelfde vierkante meter, maar wel daar in het groen wat er vroeger was.’ De NSB-er liep op dezelfde manier en dezelfde tijd van het politiebureau Paardenveld naar zijn woning. ‘Ik heb de blik met opzet niet helemaal gericht op het huis van Kerlen, want de privacy van de mensen die er nu wonen wil ik wel respecteren’.
Wat raakt jou in het verhaal? ‘Het is een heldhaftig verhaal. Ik denk niet dat ik zoiets zou kunnen. Het is inspirerend dat je zelf de actieve factor in je leven bent en dat je, hoe klein ook, iets kan bijdragen. Truus koos ervoor om zich hard te maken voor de zaak, ze had ook kunnen vluchten.’
‘Ik denk zo vaak wij kunnen de wereld niet redden door op de bank te blijven zitten. Maar toch ben ik blij dat ik niet in Truus’ haar schoenen stond.’
Dus aan de slag. In het atelier van Joyce Overheul ligt altijd een politiek getinte boodschap te wachten die uitgevoerd moet worden in ‘sloom’ handenarbeid.
© LUCY, 02-05-2022, tekst Elaine Vis