Hout in MIJ

Uit liefde voor hout in IJsselstein. De titel van de tentoonstelling en de locatie hadden mij op het verkeerde been gezet: het werk dat ik te zien kreeg had ik niet verwacht. MIJ toont werk van grote namen op vier bijzondere plekken: het museum, de kasteeltoren, de Waag en het historische Stadhuis.

Conservator Catherine Clavaux, samen met conservator Trudi van Zadelhoff verantwoordelijk voor de tentoonstellingen, vertelt dat het stadsmuseum in 2012 verzelfstandigde en MIJ (Museum IJsselstein) werd. Sindsdien voert het museum een ander beleid en betrekt (inter)nationale hedendaagse kunst bij regionale onderwerpen. Het is een klein museum, daarom worden ook andere IJsselsteinse locaties benut. Clavaux: ‘Wij maken in bijna alle tentoonstellingen een combinatie van lokaal en nationaal en historie en hedendaagse kunst. Omdat IJsselstein een rijke geschiedenis heeft met de houtindustrie vonden wij het mooi om dat onderwerp te belichten en samen te brengen met hedendaagse kunst en vormgeving. Meubelfabriek Schilte is nog steeds in bedrijf. Zij maken onder andere schoolmeubilair. De andere fabrieken bestaan helaas niet meer. Een aantal kunstenaars gebruikt nog wel materialen uit de voormalige houtindustrie van IJsselstein.’

Deze industriële geschiedenis werd de insteek voor een tentoonstelling over hout. Bekende namen van ontwerpers zijn er, van vroeger en nu. In het museum zie ik de klassieke rood-blauwe Rietveldstoel en de film Smoke van kunstenaar Maarten Baas, waarin hij een zelfgebouwd exemplaar bewerkte met een vlammenwerper. Het resultaat, een zwartgeblakerde Rietveld, staat naast de ongeschonden stoel. Ik zie de kast You can’t lay down your memory, bestaande uit samengebonden tweedehands lades, van Tejo Remy, een tafel van Lex Pott, de boomstambank van Jurgen Bey, een kruk van Piet Hein Eek. Vaker dan bij de oude generatie is er bij deze lichting sprake van hergebruik en recycling (voor zover je het werken met bomen, op welke wijze dan ook, al niet sowieso recycling kunt noemen). Kijk naar de tweedehands laden bij Remy, de bamboe stoel van Remy&Veenhuizen en de hele boomstam bij Bey. Ook in de beeldende kunst wordt hout hergebruikt en soms vrijwel niet bewerkt, zoals in de beelden van Maarten vanden Eynde en in de installaties van Simcha Roodenburg. De kunstenaar die werkelijk helemaal niets doet aan zijn hout is herman de vries, die momenteel Nederland vertegenwoordigt op de Biënnale van Venetië. Als een jutter toont hij zijn gesprokkelde waar ongeschonden aan het publiek.

Sommige kunstenaars spelen in hun werk direct in op de IJsselsteinse omgeving. In de kasteeltoren bouwde Simcha Roodenburg een labyrint van gedeeltelijk onbewerkte stammen waar je doorheen moet om naar boven te komen. Kunstenaar Leontien Kurpershoek laat in het museum werk zien waarbij zij gebruik maakt van afgewezen onderdelen uit de IJsselsteinse houtbewerkingsfabrieken, en voor het trappenhuis van de toren maakte zij een ruimtelijke installatie van bamboe stokken. De tocht naar boven in de richting van een voormalige gevangeniscel bovenin, is al wat claustrofobisch, de film Origin of the Beginning (family) van Levi van Veluw versterkt dat gevoel. Vijf mensen zitten aan een tafel en zij zijn net als het interieur kameleontisch bedekt met blokjes hout. Ze bewegen traag en kijken elkaar niet aan. Dit is een familieportret, waarbij iedereen ingekapseld zit in zijn eigen cocon. ‘Raar’, vinden de kinderen in mijn groep. ‘Bevrijdend’, zegt een mevrouw. Bevrijdend? Beklemmend, zou ik zeggen, passend bij deze zolderruimte, waar in een kamertje verderop martelwerktuigen getoond worden.

Even later lopen we langs de Waag, waar we door de ramen kijken en het werk zien van Moritz Ebinger. Hij heeft, zoals hij het zelf noemt, getekend in hout. In oude houten meubels gutste hij geulen: een bureautje, een tafel, een kastje. Die geulen ziet hij als lijntekeningen die als mal dienen. Daarin goot hij vloeibaar aluminium, dat nu als zilveren beekjes, ‘kronkelend als stromen hete lava’, banen trekt over het meubilair.

Een paar van de mooiste werken zijn te zien op de zolder van het voormalig stadhuis. De locatie past van nature goed bij het thema met zijn monumentale houten zolderbalken. Op de bovenste zolder is een overzicht van het schoolmeubilair van houtbedrijf Schilte te zien, dat nog steeds stoelen en tafels maakt voor Nederlandse basisscholen.

De installatie van Frank Halmans, getiteld Buildings that grow on you, staat voor een open zolderraam en het licht valt er precies goed doorheen. De ruimtes van de maquette-achtige gebouwen zijn open, alleen lange draden vullen de kamers soms op, wit, zwart, bruin. Zijn dit haren? Dit werk gaat over de rol van een huis en geheugen. ‘Je kunt wonen in herinneringen,’ zegt Halmans over zijn werk, ‘aan een huis kun je het verstrijken van de tijd afmeten. Huizen zijn voertuigen van tijd en emotie’. Ook Untitled hut 04 van Leonard van Munster appelleert direct aan je herinneringen. Hier is een hut gebouwd van losse planken, vlonders, paletten, takjes en bladeren, en daaruit steekt een telescoop zoals bij een onderzeeboot. Als je op het vlondertje staat en in de telescoop kijkt, zie je in de verte een piepklein filmpje van een meisjesgezicht, even later zie je nog een meisje. De meisjes spelen, ze bouwen een hut. Onmiddellijk verschijnen je eigen hutten weer op je geestesoog. Hier is een hut het voertuig van tijd en emotie.

Sommige werken op de tentoonstelling spreken voor zich, zoals de meubels en sommige beelden. Andere werken bestaan dankzij een verhaal, zijn verhalend van aard of roepen verhalen op. Joost Conijn is een kunstenaar die op pad gaat om verhalen te vangen. In het museum is zijn film Hout auto te zien. In een zelfgebouwde auto van hout, die gevoed wordt door boomstammen als brandmiddel, reist hij naar Oost-Europa. Onderweg ontmoet hij mensen en maakt hij van alles mee: zo zie ik op het moment dat ik in de film val een paar baboesjka’s in bonte rokken, schorten en hoofddoeken die zijn auto helpen aanduwen, waarna hij giechelend wordt uitgezwaaid.
Naast alle verhalen die de exposanten via hun werk meenemen, is IJsselstein zelf, met zijn historische gebouwen en zijn houtindustrie, bron van informatie. De opzet van MIJ om lokaal en nationaal te verbinden via de eigen historie en hedendaagse kunst lijkt mij alleen al hierom geslaagd.

©LUCY 27-8-2015. Tekst: Anna van Suchtelen