Pollinations, een pleidooi voor de bij

Kunstenaarsduo Driessens & Verstappen zetten de tegenaanval in. Van aarde en bloemzaden maakten ze zaadbommen die zo groot zijn als oude kanonskogels en op dezelfde manier in een pyramide zijn gestapeld. Ze verwijzen daarmee ook naar het militaire verleden van Castellum Hoge Woerd waar de tuin bijhoort. En ze kozen voor zaden van bij-vriendelijke gewassen die al in de Romeinse tijd gebruikt werden. Naarmate het jaar vordert zal hun werk Flora Balistica uiteenvallen tot een vruchtbaar bloemenveld.
De bijen kunnen die hulp hard gebruiken. Door klimaatopwarming en uitputting van het land komt de biodiversiteit in gevaar. Honingbijen, solitaire bijen en andere insecten komen steeds minder voor of sterven uit. Sommige wetenschappers spreken zelfs al over een insecten apocalyps. En dat is niet zonder risico voor de mens: een op de drie happen voedsel op ons bord is er dankzij het werk van bijen en insecten. Belangrijk dat ze blijven dus!
Steede Hoge Woerd komt al langer op voor de bij. Sinds 2022 staat hier het kunstwerk Bee Embassy van Zeger Reyers: een grote berg aarde waar 4500 borden uitsteken en bloemen op groeien. In een koepel in de berg woont een volk zwarte bijen, een bedreigd Nederlands bijenras dat hier al aanwezig was in de Romeinse tijd.

Bijen oriënteren zich met hulp van geur en dat proces wordt verstoord door chemicaliën en fijnstof. Peter de Cupere geeft in zijn kunstwerk de bij daarom een gasmasker, als symbool voor de vervuiling waar wij het dier mee plagen. Vijf grote bijen van keramiek hangen in een boom naast de kas van de Steede. Door het gasmasker kunnen echte bijen naar binnen en vinden dan voedsel, materiaal om een nest te bouwen of een schuilplek. Ook zijn tweede werk nodigt bijen uit. Het is een vitrine met daarin een wit landschap met kleine gasmaskerbijen. Wit is de kleur is die bijen het meest trekt. Uit een rooster in de vitrine komt een zachte bloemengeur. De Cupere was altijd al gefascineerd door geur vertelt hij. ‘Als jongen van tien maakte ik mijn eigen parfum van gras, en dat deed ik elke dag op als ik naar school ging. Mensen reageerden op die geur als ik de bus in stapte, het maakte ze blij. Het enige nadeel waren die lichtgroene vlekken in mijn hals.’

Robin Koek maakte een digitaal werk dat laat zien hoe een bij de wereld ziet. Beeld en geluid op zijn tablet veranderen als je door de tuin loopt. ‘Bijen communiceren via een dans, zo vertellen ze elkaar bijvoorbeeld waar iets lekkers te vinden is’, legt Koek uit. ‘Ook de waarneming van de bij is bijzonder, hun zicht is anders als ze snel vliegen dan wanneer ze stil hangen.’ Dat zie je terug in zijn werk: pixelig en vaag beeld als je beweegt, maar scherper als je stilstaat.

Waar het uiteindelijk allemaal om draait bij de bij zijn de stuifmeelpollen. Bijen verspreiden die en daardoor gaan planten vrucht dragen. Annemarie Maes is kunstenaar én imker en ze onderzocht jarenlang welke pollen haar bijen meenemen naar hun nest. Met een elektronenmicroscoop maakt ze er beelden van en alle informatie verzamelt ze in een pollendatabase. Voor Pollinations vergrootte ze de pollen van de muntplant tot kleine sculpturen die op verschillende plekken in de tuin opduiken. De onzichtbare taak van de bij krijgt zo de aandacht die het verdient.

Alles valt mooi samen in Pollinations en het werkt! Met bewondering voor de bij ga je weer naar huis, waar je zelf ook kunt bijdragen aan een betere toekomst voor de bij. Welke bloemen en planten je daarvoor moet zaaien weten ze bij Steede Hooge Woerd.

Pollinations - de kunst van het bestuiven t/m eind december 2024 bij Steede Hoge Woerd, Leidsche Rijn. Met werk van Driessens & Verstappen, Annemarie Maes, Peter de Cupere en Robin Koek.
utrechtnatuurlijk.nl/pollinations/