Sneeuw is Wit

Journalistieke fotografie krijgt nieuwe betekenis

In april 2010 zette WikiLeaks een video online waarin je kon zien dat onschuldige burgers in Bagdad door een patrouillehelikopter werden neergeschoten. Dat gebeurde in 2007. De wereld was niet alleen geschokt door het bovenmatige geweld waarmee dat gepaard ging, maar ook door de dialogen tussen de commandant en de schutters in de helikopter. Uit alles bleek dat voor hen een mensenleven niets waard is.
1012 Fotodok Gert Jan Kocken
Gert Jan Kocken

Links: Paul Tibbets, Pilot, B 29 Enola Gay, Hiroshima, 6 August 1945, 180 x 245 cm

Rechts: 1 Dollar Silver Certificate signed by Enola Gay Crew (2010), 215 x 100 cm
Helaas is dat geen noviteit. Gert Jan Kocken laat iets soortgelijks zien in zijn bijdrage aan de tentoonstelling Sneeuw is wit van Fotodok. Fotodok bracht vijf kunstenaars en fotografen bijeen wiens werk relateert aan de journalistieke fotografie. De getoonde foto’s gaan over de betekenis van beelden in de media en de perceptie ervan. Ze bevragen de context waarin beelden worden gepresenteerd. Het werk beweegt zich op de grens van journalistieke en documentaire fotografie, beeldende kunst en (kunst)geschiedenis. Zo is de presentatie van Gert Jan Kocken opgetrokken rond de meest dramatische en gewelddadige gebeurtenis in de oorlogsgeschiedenis: het droppen van atoombommen op Hiroshima en Nagasaki in de tweede wereldoorlog. Je gelooft je ogen niet als je het Amerikaans TV-fragment uit 1976 bekijkt waarin een nieuwslezer op droge toon een 're-enactment' in Texas aankondigt van het droppen van ‘de bom’ op Hiroshima. Paul Tibbets, dezelfde piloot als destijds, dropt een nepatoombom binnen een setting die lijkt op een vliegtuigshow. Ernaast hangt een uitvergrote ansichtkaart van een ontploffende atoombom met handtekening van afzender Tibbets. Het is duidelijk dat hij binnen zijn achterban als held werd onthaald. Parafernalia als de ansichtkaart maar ook een dollarbiljet dat getekend is door de hele bommenwerpcrew zijn daar het verbazingwekkende bewijs van.
Kocken stelt ons het drama van Hiroshima voor als een heldhaftige daad, en roept indirect het iconische beeld van het naakte, rennende verbrande meisje op; een beeld waarin het immense drama in één moment is gevat, en dat zo diametraal tegenover dit heldenbeeld staat.

Op de grens van journalistiek en kunst

De door Florian Göttke geselecteerde mediabeelden vertellen een verhaal over iconoclasme in Irak en over de betekenis van de beeltenis an sich. Zijn project Toppled kun je zien als een logboek van wat er met de talloze beelden van Saddam Hussein in Irak is gebeurd na de inval van de Amerikanen. Omvergetrokken standbeelden, Irakezen die met schoenen op het gezicht van Saddam slaan, kinderen die met een vinger lachend in zijn neus peuteren. Eindelijk kunnen ze hun angst en woede afreageren op zijn beeltenis. Maar Göttke beschrijft een opvallende paradox: hoewel het lijkt dat de sculpturen van Saddam aan betekenis inboeten door de vernederingen die ze ondergaan, winnen ze eerder aan betekenis. Hij komt tot de conclusie dat de enige manier om de beelden van hun betekenis te ontdoen, is ze in een andere context te tonen. Een museale context, weg van het publieke domein. Dan komt de nadruk op historisering en esthetiek te liggen en niet op de politieke betekenissen die ook een vernield beeld nog altijd draagt.

Het werk van Lidwien van de Ven is het minst rechtstreeks gebaseerd op journalistieke beelden. Een kleurenfoto toont een joods jongetje dat in Israël over de heuvels naar een nederzetting kijkt. Als toeschouwer kijk je over zijn schouders mee. Ernaast hangt een zwart-wit foto van een gebouw in Parijs waarop de woorden Liberté Egalité Fraternité staan. Die tweede foto lijkt één grote gedachtewolk waarmee je de foto van de mijmerende jongen kunt bekijken. Hij lijkt de personificatie van het Israëlisch-Palestijnse conflict. Vrijheid, gelijkheid en broederschap, zou het ooit mogelijk zijn?

De journalistieke fotografie vormt het uitgangspunt in deze tentoonstelling. Elk van de deelnemers creëert echter een eigen verhaal aan de hand van deze mediabeelden. Zo vormt het uitvoerige onderzoek van Göttke een nieuwe context en toont hij de beelden binnen het door hem bedachte perspectief. Het is knap dat elke kunstenaar of fotograaf in de tentoonstelling dit op een eigen manier doet. Daarmee is het een inhoudelijk goede en zeer evenwichtige tentoonstelling.

Sneeuw is Wit is een tentoonstelling van FOTODOK en gastcurator Joris Jansen. Deelnemers: Rob Johannesma, Geert van Kesteren, Florian Göttke, Gert Jan Kocken, Lidwien van de Ven.


(c) Lucy, 22-12-2010 Tekst: Véronique Hoedemakers

Fotodok

De tentoonstelling is nog t/m 30 december te zien op de Van Asch van Wijckskade 28 in Utrecht.
Openingstijden: zie www.fotodok.org