Kruipen door het hoofd van de kunstenaar

Jonathan Straatman bij EXbunker

1611 exbunker

Throughout our history, many have referred to life as a journey; architecture is a companion of mankind throughout this journey. Consequently it should not only refer to the space we live in, but also be regarded as a metaphor, as part of the social structure nurtured by generations. A long man-made path, built as part of the landscape, through which people experience different realities, spaces and instants.

Architectuur als metafoor

Met bovenstaand statement opent de website van Jonathan Straatman. Architectonische ruimtes zijn voor hem geladen met betekenissen, herinneringen en emoties en dat aspect boeit hem. Tijdens zijn studie Architectuur raakte hij geïnspireerd door het ontwerp van het Joods Museum in Berlijn van architect Daniel Libeskind. Het gebouw is zo vormgegeven dat je ook zonder de tentoonstelling te bekijken de beklemming kunt ervaren en de tocht beleven. Die emotionele kant van de architectuur vond Straatman veel interessanter dan te moeten voldoen aan maten, bouwvoorschriften etcera. Vandaar dat hij na hij twee jaar Architectuur, besloot de overstap naar Fine Arts op de HKU te maken.

Being John Malkovich

Na de overstap begon hij met schilderen: vaak plekken met een bepaalde persoonlijke betekenis en waarde. Maar voor zijn afstudeerproject kwam hij toch weer uit bij architectonische ruimtes. Een half jaar lang bouwde hij in een atelierruimte aan een labyrint van ruimtes, gangetjes, trappetjes en doorgangen op verschillende niveaus. Iedere ruimte had een connectie met een herinnering, een emotie uit het verleden. Je wordt geboren in architectuur en alles wat we beleven en ervaren in ons leven is meestal binnen de ruimte van architectuur. Niet gek dus dat je als je in gedachten (of in je onderbewustzijn) terugkeert naar de ruimtes, die emoties en betekenissen weer terugkomen. Het doet denken aan de film ‘Being John Malkovich’ van regisseur Charlie Kaufman. In deze surrealistische film ontdekt een man in zijn kantoor een klein deurtje met een tunnel erachter. Het blijkt dat hij op die manier in het hoofd van de acteur John Horatio Malkovich kan kruipen en van daaruit met diens ogen kijkt en alles ziet en hoort wat de acteur beleeft. De ruimtes in de installatie van Straatman gaven een inkijkje in de ervaring van de kunstenaar en boden als het ware de gelegenheid om in het hoofd van de kunstenaar rond te kruipen.

1611 exbunker wit
1611 exbunker

Op de knieën

In oktober/ november bouwde Straatman op uitnodiging van EXbunker aan een installatie in deze bijzondere expositieplek. Een uitdaging, want als er één ruimte al beladen is met betekenis en emotie, dan is het deze bunker wel en tegelijk vormt de omvang van de ruimte ook een beperking in de mogelijkheden. De kunstenaar besloot te onderzoeken of hij de bezoeker zowel de beperkte omvang kon laten ervaren, als deze opheffen.

De bezoeker moet op de knieën voor deze installatie, om een smal en laag gangetje in te kunnen kruipen. Het voelt alsof je een konijnenhol inkruipt: een hoek om en dan nog een hoek: op dit punt wordt het wat benauwend. Dan moet je op je billen van een trappetje af en kom je in een witte ruimte zonder begin of eind. Geen hoeken, lijnen, oriëntatiepunten, afgezien van de opening waar je net doorheen bent geklommen en de opening tegenover je. Daarachter zie je een ruimte met een matras en links daarvan een bureautje en rechts een klein keukentrapje. Het voelt alsof je in de schuilhut van een kluizenaar bent terechtgekomen, of de kelder van een pessimist die zich voorbereid heeft op het einde der tijden. Opgesloten zitten in een te kleine ruimte lijkt me erger dan het einde der tijden zelf, dus ik kruip snel terug naar de witte ruimte, waar de claustrofobische ervaring wordt opgeheven door het licht en het ontbreken van lijnen en hoeken. Het is bijzonder, temeer als je je bedenkt dat je op dat moment ingesloten bent door een schil van twee meter dik beton. De terugtocht gaat via hetzelfde nauwe tunneltje: de neiging ontstaat om eerst nog een keer diep adem te halen. Als je weer buiten staat voelt het alsof je weer boven water komt.

Een weg naar de uitgang

Het is intrigerend hoe Jonathan Straatman speelt met tegenstrijdigheden. De functie van de bunker is om bescherming te bieden en de associatie met een schuilplek, een holletje om in weg te kruipen is sterk. Maar tegelijk laat hij je het gevoel van ingesloten zijn ervaren: de dreiging om klem te komen zitten, niet meer voor- of achteruit te kunnen. In het binnenste van die beklemmende ruimte, lukt het hem dan juist weer om je die zwaarte even te laten vergeten, alsof je in een ruimte zonder zwaartekracht bent. En je hebt geen idee hoe groot die bunker ook al weer is, als je er in rond dwaalt.
Eenmaal weer buiten maakt het nieuwsgiering naar hoe hij te werk is gegaan, want hoe bouw je zoiets in zo’n kleine ruimte? Hij blijkt te zijn begonnen met de kern van de installatie, de witte ruimte. Van daaruit tekende hij steeds al doende nieuwe routes, zich een weg bouwend en timmerend naar de uitgang, de vrijheid tegemoet. A long man-made path, built as part of the landscape, through which people experience different realities, spaces and instants.

© LUCY, november 2016. Tekst en foto's: Carolien de Boer

EXbunker

Jonathan Straatman - Architectonische collage
t/m 27 november

EXbunker
Wilhelminapark

zaterdag en zondag van 13-18 uur