Christien Meindertsma - ontwerper

Diep gaan in materialen en verhalen

Steentjes, korrels, zandkorrels, metalen lepels, veren, schroefjes, moertjes. In de tentoonstelling Diep Gaan hangen ze - prachtig gefotografeerd - op grote vellen aan de muur. Het boek waar de afbeeldingen uit komen ligt er ook: Bottom Ash Observatory van Christien Meindertsma. Het vertelt het verhaal van bodemas. Wat dat is, zullen nog weinig mensen weten, maar we zorgen er allemaal voor dat het bestaat.

1506 diep gaan meindertsma bao boek

Christien Meindertsma, Bottom Ash Observatory, 2015

In Nederland verbranden we ons huisvuil. De verbrande deeltjes blijven onderin de vuilverbrandingsoven achter. Tot een paar jaar geleden werd dat grijze gruis in plastic verpakt en werden daar bijvoorbeeld wegen mee verhoogd. Maar nader onderzoek van de TU Delft wees uit dat het rijker materiaal is dan erts. Dat komt door de verschillende metalen die erin zitten. Een enkel bedrijf is zich nu aan het specialiseren in het uitfilteren van bodemas.

Ontwerper Christien Meindertsma is geïnteresseerd in recycling van materialen en in stoffen die uit onze eigen omgeving komen. Juist op het moment dat ze gerecyclede materialen in kaart aan het brengen was en op een artikel van de TU Delft over bodemas gestuit was, diende een opdracht van Thomas Eyck zich aan. Met deze producent en distributeur van designproducten met wie Meindertsma al langer samenwerkt, besloot ze om iets met bodemas te doen. ‘Een boek zou de beste vorm zijn omdat je het materiaal goed kan laten zien en je het helemaal uit kunt splitsen. In het Teylers Museum zijn er prachtige oude boeken met tekeningen van mineralen uit de hele wereld. Maar grondstoffen raken op, je haalt ze niet meer ver van huis. Ik wilde daarom een boek naar het voorbeeld van die boeken in het Teylers maken - met mooie materialen die mooi in beeld zijn gebracht - maar die uit je eigen afval komen.’

1506 diep gaan meindertsma boa berg

Christien Meindertsma, Bottom Ash Observatory, 2015

Een bedrijf dat de scheidingsmethode van de TU Delft toepast, benaderde ze. ‘Ik wilde een afgemeten hoeveelheid uitpluizen. Het project zou een illustratie moeten zijn bij wat de industrie doet. Ik wilde inzichtelijk maken wat de waarde, de schoonheid en de poëzie van ons huisvuil is.’ Daar ging een minder romantische periode aan vooraf, want zo’n zes maanden lang een emmer van vijfentwintig kilo bodemas handmatig uitpluizen en sorteren is niet het meest poëtische deel van dit project. Diep gaan in het materiaal en volhouden is het wel. Toch moesten de afbeeldingen in het boek een soort dromerige sfeer krijgen. ‘Alsof je op reis bent geweest en daar mooie materialen hebt gevonden. Fotograaf Mathijs Labadie werkt prachtig met licht en kon de kwaliteit van de tekeningen uit de boeken in het Teylers benaderen. Door de verbranding en soms half gesmolten toestand krijgen de objecten bovendien een vorm van abstractie. Ik wilde dat dit boek een mijlpaal zou zijn. Want over tien of twintig jaar is het totaal achterhaald om niets met bodemas te doen.’

Meindertsma liet de inhoud van de emmer zeven en zocht korrels van één millimeter en groter handmatig uit. Op den duur leerde ze hoe de verschillende materialen eruit zien, ook in gesmolten toestand. Ze kwam ook een bedrijf op het spoor met een materialenscanner, daar heeft ze twee weken lang allerlei stukjes gescand. Nadat alles gesorteerd was, bracht ze de materialen in bakjes naar een sieradenmaker die er cilinders van maakte. Die vormen samen een soort grafiek van de inhoud van de bodemas. ‘Van alles dat niet van metaal was - keramiek, porselein, steentjes -  heb ik een betoncilinder gemaakt, maar ook de kaft van het boek en het papier zijn gemaakt van bodemas materiaal.’

1506 diep gaan meindertsma cardigan

Christien Meindertsma, One Sheep Cardigan, 2005

1 schaap

De projecten en producten van Meindertsma vertellen over grondstoffen en herkomst. De consument in een geglobaliseerde en geïndustrialiseerde samenleving heeft daar zelf nauwelijks zicht meer op. Het begon allemaal tijdens haar afstuderen aan de Design Academy Eindhoven. ‘Ik wilde een product maken dat in potentie een industrieel product is, maar dat wel vertelt waar het vandaan komt.’ Veel producten die we kopen gebruiken we maar kort. ‘Ze zijn goedkoop en je kent het verhaal erachter niet. Maar als je weet wie het heeft gemaakt, hoe het is gemaakt en waarvan het is gemaakt, dan zou je niet zo snel iets goedkoops kopen en het ook niet zo snel weggooien. Ik dacht daarom: je hebt context nodig rondom een anoniem product. Dus toen bedacht ik een trui van één schaap. Want een schaap is een wezen en je kunt het scheren, het lijdt daar niet onder.’ Maar het concept bleek moeilijk uitvoerbaar. Meindertsma moest namelijk industrieel garen laten maken om machinaal te kunnen breien. ‘Voor die kleine hoeveelheden wol heb je een mini spinnerij nodig’. Ze studeerde af op het concept One Sheep Cardigan en ging het plan daarna alsnog uitvoeren. In Engeland vond ze een geschikte spinnerij en maakte er een eerste serie van zeven ‘eenschaapsvesten’. ‘Als je zo’n verhaallijn van een grondstof gaat volgen en een product ook werkelijk gaat maken, dan kom je achter bijzondere mensen en verhalen. Als journalist lukt dat niet. Pas als je echt met het materiaal onder je arm iets wilt gaan doen, loop je tegen problemen, maar ook leuke dingen aan.’

1506 diep gaan meindertsma sweater

Christien Meindertsma, One Sheep Sweater, 2010

Meindertsma ontdekte hoe leuk het is om op die manier te werken en zocht samenwerking met filmmaker Roel van Tour. Na het maken van haar inmiddels beroemde Urchin Pouf die in Nederland van Nieuw Zeelandse wol gebreid wordt, wilde ze Nederlandse wol gebruiken. Dit resulteerde in de Texel Ottoman, een poef die eruit ziet als een grote bol wol. ‘Er zijn veel schapen in Nederland maar er is bijna geen wolindustrie meer. Wol is waardeloos geworden, het kost meer om een schaap te scheren dan dat de wol opbrengt. Ik vind dat een interessant fenomeen. Roel filmde alle stappen in het maakproces van de wol en de poef.'

1506 diep gaan meindertsma texel poef

Christien Meindertsma, Texel Ottoman

Vlas op film

Meindertsma en Van Tour werkten ook samen in het Flax Project, een onderzoek naar de productie en mogelijkheden van vlas. Het gewas wordt in Zeeland, maar ook elders in Nederland verbouwd. Een materiaal dus, waarvan het logisch is voor Meindersma om er iets mee te produceren; ze werkt liever niet met materialen die van zichzelf al heel vervuilend zijn, veel energie vragen of domweg onlogisch zijn om in Nederland te verwerken.

In opdracht van Thomas Eyck maakte ze Flax Light, een lamp aan een ambachtelijk geslagen touw van vlas. Toen ze wilde weten van welk vlas het touw was gemaakt en daar niet achter kwam, keerde ze het traject om; drie maanden lang volgde ze samen met Roel van Tour een vlasboer in de Flevopolder. De meeste vlas die in Noord-Europa wordt verbouwd, gaat naar China. Ook de boer in de Flevopolder kreeg een Chinees bod, maar Meindertsma hield de vlas in in Nederland: ‘Ik had net een geldprijs in Denemarken gewonnen en besloot om zelf het hele kavel te kopen. Daarna kon ik heel breed gaan kijken naar wat je met vlas kunt: olie van de zaden maken, zaden die naar broodbakkerijen gaan en uitzoeken hoe de vezels worden verwerkt. Dat hebben we allemaal vastgelegd.’ Het leverde prachtige films op: zaaien, bloei, plukken, roten, persen, zwingelen, hekelen, opbomen, weven, spinnen, touwslaan, sorteren, olie persen. Tijdens een tentoonstelling in het Zeeuws Museum in Middelburg bleken de films een groot succes. ‘Mensen in klederdracht kwamen kijken en gaven ter plekke uitleg bij de films.’ Het verhaal van het vlas was blijkbaar al lang niet verteld. Maar het toonde vooral dat Meindertsma's werkwijze heel geschikt is voor tentoonstellingen. ‘Het product moet natuurlijk ook zelf het verhaal vertellen, maar je kunt dat daarnaast op een uitgebreide manier doen in films of door boeken te maken.’

1506 diep gaan meindertsma flax light

Christien Meindertsma, Flax Light

Opdrachten en vrije projecten lopen op een fraaie manier bij Meindertsma in elkaar over. Een opdracht van Label/Breed bijvoorbeeld leidde tot de Flax Chair. Label/Breed is een onderneming van een ontwerper en een lucht- en ruimtevaart deskundige en zij stimuleren de productie van industriële producten. Dat doen ze door Nederlandse bedrijven, ontwerpers en investeerders aan elkaar te koppelen. Label/Breed vroeg Meindertsma om iets te doen met een bedrijf dat in natuurvezels werkt en een bedrijf dat composieten (combinatie van een bindmiddel en een vezel) maakt. ‘Van mijn partij vlas had ik van de lange vezels garen laten spinnen, maar met de korte vezels had ik nog niets gemaakt. Composieten zijn heel sterk maar worden vaak gemaakt van het vervuilende carbonvezel. Al een paar jaar wordt er gekeken of dat niet ook met natuurvezel kan. Vlas is heel sterk en heeft geen rek. Nu maakt men composiet met vlas en kunststof op oliebasis (polypropyleen) die niet biologisch afbreekbaar is. Dus ik dacht: dáár ligt de uitdaging.’ Het lukte Meindersma om een stoel te maken uit vlas en PLA garen, een biologisch afbreekbare kunststof. Alle onderdelen zijn uit één rechthoek gestanst, dus er is geen restmateriaal. En dan is de stoel ook nog stapelbaar en - niet onbelangrijk – mooi.

1506 diep gaan meindertsma flax chair

Christien Meindersma, Flax Chair

Dieper op de bodem

‘Diep gaan is altijd relatief,’ zegt Meindertsma op de vraag naar haar eigen associatie met het thema van deze LUCY live. ‘Ik ga diep in het uitzoeken van iets en in het perfectioneren van een project. Het werken met bodemas is wel het heftigste dat ik gedaan heb.’

Bottom Ash Observatory krijgt waarschijnlijk een vervolg. De mogelijkheid om van een deel van de bodemas beton te maken, interesseert haar. Het valt op dat Meindertsma niet alleen nieuwe producten die ze op het spoor is grondig onderzoekt, maar daarbij ook bestaande blijft bevragen. Want zou beton van bodemas vervuilender zijn dan gewoon beton? Hoe vervuilend is gewoon beton eigenlijk? In een volgend onderzoek wil ze een betontegel gaan ontwerpen uit bodemas, een grondig onderzoek naar beton zal daaraan vooraf gaan. ‘Ik ben ook geïnteresseerd in de regelgeving: wie beslist of zo’n tegel uit bodemas er mag komen? Wie heeft er baat bij? Gemeenten bijvoorbeeld, want zij zitten met veel afval. Ik had niet later met dit bodemas project moeten beginnen. Het is iets dat nu in de lucht hangt. ’


© LUCY, 18-6-2015 Tekst: Véronique Hoedemakers

1501 diep gaan logo

Christien Meindertsma is een van deelnemers aan het project Diep Gaan. Met Diep Gaan sluit LUCY aan bij de start van de Tour de France in Utrecht. LUCY verkent in Diep Gaan de parallellen tussen kunstenaars en sporters, in interviews, een talkshow, een tijdrit en een expositie in juni 2015. Diep Gaan gaat over eenzaam ploeteren, manisch doorwerken en het opzoeken van grenzen.

 

Bekijk het hele programma hier.

Christien Meindertsma

Bekijk meer projecten en producten van Christien Meindertsma:
www.christienmeindertsma.com

www.thomaseyck.com 

www.labelbreed.nl