RUIS: Augmented Reality als materiaal

Esther Jiskoot maakt meestal tastbare sculpturen, waarbij het tactiele aspect bovendien een belangrijke rol speelt. Haar werk is in vorm vaak abstract, maar organisch en zonder harde lijnen. Het nodigt uit tot aanraken. In een digitaal kunstwerk is dat natuurlijk niet aan de orde. Of toch? Jiskoot weet dat het geheugen van je lichaam ook actief is als dingen niet aan te raken zijn. “Ik denk dat iedereen al zoveel kennis heeft over fysieke dimensie van dingen dat ze dat onbewust oproepen als ze naar Augmented Reality kijken. Maar dat is wel kennis die ooit echt is ervaren en opgeslagen is in het lichaamsgeheugen. Een mens is niet alleen ratio en geest maar ook body. En dat lichaam is op allerlei manieren verbonden tot alles in je en om je heen.”
Haar vertrekpunt voor de bijdrage aan RUIS was een fysieke werk. Bij het aanpassen naar een digitaal werk bleken de mogelijkheden eigenlijk ongekend. Jiskoot: “Normaal word je soms tegengehouden door wat fysiek wel of niet kan, daar heb je met Augmented Reality geen last van. Nu kon een object ook zweven en kan je om dat zwevende object heen lopen. Dat lukt mij normaal niet.”
Ook was het mogelijk geluid aan het werk toe te voegen, wat voor haar een nieuwe dimensie was. Je kunt het werk dan wel niet met de handen voelen, maar wel zien en horen. Inhoudelijk greep Jiskoot de legende van de kei van Amersfoort als onderwerp aan. Die grote kei die - volgens de overlevering - door de gezamenlijke inspanning van de inwoners de stad in is gesleept, zweeft nu gewichtloos naast de Koppelpoort. Licht als een veertje. “Het zweven van het beeld in de lucht verwijst naar het concept van in the cloud in de digitale wereld. Dit confronteert de toeschouwer met de vraag wat werkelijkheid eigenlijk is. Het speelt met de grenzen tussen realiteit en virtuele realiteit.” Daarnaast is het een eerbetoon aan een schijnbaar nutteloze inspanning als het verslepen van een kei, het zich inzetten voor iets dat niet meteen concreet resultaat oplevert.

De grens tussen echt en niet echt inspireert ook Merijn Bolink. Het beeld is er en tegelijk ook niet. “Augmented Reality is super interessant”, zegt hij. “Het lijkt alsof je het echt ervaart terwijl je toch weet dat het er niet is.” Evenals Jiskoot ziet hij verwondering als een belangrijke taak van de kunst. Dat is de kern, of dat nu in de fysieke wereld tot stand komt of in een digitale maakt geen verschil. Bolink: “De gedachte is dat kunst mensen inspireert en een andere visie laat zien. Dat dit nu ook via beeldschermen gaat is nu eenmaal onze werkelijkheid. Dit project is wel echt verbonden aan een plek. Dat vind ik heel sterk aan de opzet van RUIS: je moet er heen om het te zien, je kunt het niet bekijken vanuit je luie stoel.”
De werken van RUIS zijn alleen te zien als je op een bepaalde locatie in Amersfoort staat. Het is een mix van fysieke locatie en digitale werkelijkheid, die mee beweegt met je positie. De meeste beelden zijn niet statisch, maar veranderen terwijl je ernaar kijkt of als je je verplaatst. Bolink volgt de ontwikkelingen van Artificiële Intelligentie al ruim tien jaar. “Ook om het als een chroniqueur vast te leggen, want al die verschillende fases van de techniek verdwijnen ook weer. A.I. is nu heel actueel, waarbij de vraag steeds is: gebruik je het, wijs je het resoluut af of maak je het tot onderwerp en ga je het onderzoeken? Dat laatste doe ik. Ik onderzoek de ziel ervan. Ik heb het gevoel dat er echt denkprocessen plaatsvinden, terwijl je soms ook denkt: het zijn alleen nullen en enen, het heeft geen ziel. A.I. heeft de beschikking over alles wat op internet staat, dat is een oneindige database en veel meer dan wat wij als mensen kunnen bevatten. Elk programma werkt daarin wel weer anders, dus in die zin zou je ook kunnen zeggen dat er verschillende A.I. persoonlijkheden zijn.”
Het ontleden en opnieuw samenvoegen van beelden is iets dat Bolink in al zijn werk doet, op zoek naar de essentie. Hij maakt fysieke sculpturen, maar combineert dat ook vaak met A.I. en mixt zo verschillende werkelijkheden. Regelmatig maakt hij ook fysieke sculpturen voor de openbare ruimte. “Daar moeten mensen decennia lang naar kijken, dat is een grote verantwoordelijkheid. Dit is vrijblijvender, als je het niets vindt kun je er ook aan voorbij lopen. Het geeft vrijheid.”
Het lucifermannetje dat hij naast de Onze Lieve Vrouwen Toren plaatste verwijst naar het mirakel van Amersfoort en Lucifer als de drager van licht. Met allerlei computermodellen en Google research over Amersfoort kwam hij steeds op deze plek uit. “De mogelijkheden waren eindeloos, ik moest het terug brengen. Het is een beetje cartoonesk beeld en daardoor ook toegankelijk. De plaatjes die op zijn borst verschijnen zijn door A.I. gegenereerde beelden.” Een mix dus van wat de kunstenaar zelf bedenkt en wat computers daaraan toevoegen.

Augmented Reality biedt volgens deze kunstenaars vooral een uitbreiding van de mogelijkheden. Extra denkruimte, extra visuele ruimte, extra opties die 'in real life' nog niet mogelijk zijn. Sander Veenhof is iemand die daar al lang en veel mee speelt. Hij werkt zelfs meer digitaal dan fysiek en zou dat niet meer anders willen. Juist ook in de openbare ruimte, die in de handen van Veenhof verandert in een speeltuin. “Met A.R. wordt het mogelijk om de fysieke ruimte tegelijkertijd op meerdere manieren te gebruiken", stelt hij. "Wie het niet wil zien, ziet het niet. Maar wie er oog voor heeft, kan verzeilen in de meest waanzinnige semi-digitale werelden.”
Veenhof werkt vaak met Snapchat filters waardoor mensen die zich in de openbare ruimte bevinden spelers worden in een life computergame. Ook bij RUIS spelen voorbijgangers een rol in zijn kunstwerk MathMesh: de vorm van het werk reageert op de beweging van mensen. “Ik probeer met Augmented Reality altijd een wisselwerking aan te gaan met de fysieke wereld. Ik voeg niet alleen iets toe, ik zorg dat het fysieke ook invloed heeft op de virtuele beeld.” Die wisselwerking is voor hem essentieel.
Voor Veenhof is het duidelijk dat hij nooit meer alleen fysiek werk wil maken. “Ik zou de oneindigheid van het virtuele materiaal missen. In A.R. is niets onmogelijk. Iets maken is een kwestie van tijd en het inzetten van je programmeerkunsten. Met regels computercode kun je iets visueels laten ontstaan. Ik vind het bijzonder dat ik een autonoom opererend beeld kan maken, dat uit zichzelf reageert op wat zich in de fysieke ruimte aandient. Zonder dat ik daarvoor stroom nodig heb of beperkt wordt door de beschikbaarheid van bepaalde electronica of sensoren.”

Een klein wonder eigenlijk dat Augmented Reality. Het hangt gewoon in de lucht. Een plukje data dat tot leven komt als je het opzoekt en wakkert kust met je telefoon. In Amersfoort, maar je moet er wel even heen om het te vangen.

RUIS is nog tot 1 november te zien in het centrum van Amersfoort. Met werk van: Esther Jiskoot, Merijn Bolink, Sander Veenhof, Sadik Kwaish Alfraji, Jan Robert Leegte, Katja Mater, Olle Stjerne, Rutger van der Tas en Ian Paul de Ruiter.
projectruis.com

© LUCY 28-10-2023. Tekst en foto's Marjolein Sponselee