Identiteiten achter de clichés.

Fotografencollectief Sputnik Photos bij FOTODOK

Om de identiteit van een land of regio vast te leggen probeert het fotografencollectief Sputnik Photos voorbij clichés te komen. Opgericht in 2006 hadden zij het doel om vanuit een gemeenschappelijke noemer de wereld in beeld te brengen.
1403 sputnik 3
Jan Brykczynski, Stand by
De wereld van Sputnik is vooral Centraal- en Oost-Europa, want wat deze documentaire fotografen met elkaar gemeen hebben is dat ze zijn opgegroeid in postcommunistische landen als Polen, Wit-Rusland, Oekraïne, Slovenië en Georgië. Hun  eerste project, dat in een fotoboek en als slide-show in een overzichtstentoonstelling bij Fotodok te zien is, ging over de illegale arbeidsmarkt van nieuwe EU lidstaten (Slowakije, Polen, Slovenië).  Zoals de serie van Andrej Balco die Oekraïense migranten in Slovenië fotografeerde. De meesten kwamen het land binnen met een toeristenvisum en verblijven er nu illegaal. Hun levens zijn monotoon, armoedig en bestaan uit veel en hard werk. Balco fotografeerde hen op zondagen, de enige vrije dag, en stelde daarbij dezelfde vragen over hun leven. De portretten zijn in het boek begeleid door de handgeschreven antwoorden. 

Gewone mensen

Sputnik Photos toont een vrij compleet beeld. De fotoprojecten zijn er te zien in een tentoonstelling die onderbouwd wordt met fotoboeken van diezelfde projecten en andere. Ook is er een project over IJsland te zien in de vorm van videowerken. Dat het collectief voorbij de clichés van een land of volk komt, heeft te maken met de originele onderwerpkeuze en aandacht voor persoonlijke verhalen van gewone mensen. De politieke situatie lees je wel door de foto’s heen, maar is niet het hoofdonderwerp. Zo vermijden ze de clichématige beelden zoals wij die kennen, bijvoorbeeld van dictatoriale architectuur, mannen met grote petten of kolossale monumenten.  
      De Wit-Russische mentaliteit van het altijd zoeken naar ideaalbeelden is door Rafal Milach verbeeld in de schijnbaar luchtige polaroidserie ‘Winners’. Zo zien we de beste melkvrouw van de regio Belarus, de vlotte, hippe Sasha die Mister Gay Belarus is, of de beste vrachtwagenchauffeur die alleen is verbeeld via een hand met moersleutel. Ook het mooiste trappenhuis van Minsk was blijkbaar een prijswinnaar.
Hoe Wit-Russen met natuur omgaan is het onderwerp van de serie van Jan Brykczynski. Hij reisde rond in het gebied dat grenst aan het laatste Europese oerbos. Hij bezocht daar mensen thuis, plaatselijke overheidskantoren, musea, gemeenschapscentra en boshutten. Zijn fotoserie is een prachtige verzameling van hoe mensen in de loop der tijd het bos en de dieren in hun leefomgeving hebben toegelaten. Enerzijds is het hun trots, anderzijds gaan ze ook slordig om met hun natuur om de hoek.
1403 sputnik 2
Agnieszka Rayss, U

Verdwijnende dorpen

In Oekraïne verdwijnen jaarlijks zo’n 300 dorpen. Op de zwart-wit foto van Andrei Liankevich staat een oude vrouw in de voorgrond met achter haar een majestueus besneeuwd berglandschap. In een dal in de verte ligt een boerderij. De vrouw is onscherp weergegeven, het landschap is haarscherp. Het is alsof deze vrouw er eigenlijk al uit verdwenen is. Verdreven door de machtige, weerbarstige natuur waarin het overleven misschien wel onmogelijk is. Zeker als je samen met je doofstomme zus nog maar de enige dorpbewoonster bent.
     Het contrast met een andere groep in Oekraïne kan bijna niet groter: jonge, mooie feministes uit Kiev lieten zich door Agnieszka Rayss op een stille manier portretteren. De vrouwen zitten of staan voor de camera in ruimtes met veel licht dat op hun witte huid schijnt. Hoewel ze in protesttenue zijn afgebeeld – ontbloot bovenlijf, bloemen en linten in het lange haar en schilderingen en teksten op hun romp – zien ze er toch dromerig uit. 

Fotodok en Sputnik

Overal waar Sputnik komt gaat het over identiteit. De veelal erkende fotografen vertellen op een oorspronkelijke, gevarieerde maar ook down to earth manier over de rurale gebieden, de verschillende etnische groepen, het leven en over mentaliteiten.  Wat voor ons ver weg is halen zij dichterbij. En misschien is dat wel een cliché, maar toch werkt het.
     Met Sputnik Photos opent Fotodok haar nieuwe vaste locatie in de Lange Nieuwstraat. Fotodok voelt  verwantschap met Sputnik. Want het collectief probeert net als Fotodok genuanceerde documentaire verhalen te vertellen en laat  documentairefotografie in al haar diversiteit zien. Ze zijn bovendien een platform omdat zij niet alleen tentoonstellingen, boeken en multimedia maken, maar ook veel doen aan educatie en in lezingen over hun werk vertellen. 


(c) LUCY, 28-3-2014. Tekst: Véronique Hoedemakers

Sputnik Photos

Sputnik Photos
bij Fotodok

Lange Nieuwstraat 7
Utrecht
t/m 13-04-2014
wo t/m zo 12 - 17u
Sputnik Photos
Fotodok