1 januari 1960

Ken Lum in Kanaleneiland

Wie weet nog wanneer de eerste gekleurde speler in het Nederlands elftal verscheen en wie dat was? Wanneer de Russische hondjes Strelka en Belka een ruimtevlucht maakten, of wanneer de anticonceptiepil op de Amerikaanse markt kwam? Dat gebeurde allemaal in 1960, zo lees ik althans op de vloer rondom een nieuw kunstwerk in Utrecht.
1106 Ken Lum
bij de onthulling van het werk (foto: Marnix Schmidt)
1960 was in vele opzichten een revolutionair jaar volgens de Chinees-Canadese conceptuele kunstenaar Ken Lum. Vooral als het gaat om arbeidsmigratie en dekolonialisatie, want het begin van de jaren zestig vormden daarvan het startpunt. Beide grote thema’s bracht hij samen in een kunstwerk voor Nieuw Welgelegen, een multifunctioneel complex in Kanaleneiland dat scholen en wijkbewoners de gelegenheid biedt te sporten, elkaar te ontmoeten of aan cultuur te doen. Hoewel migratie van volkeren van alle tijden is wil Ken Lum de start markeren van een proces van dekolonialisatie en migratie dat tot op de dag van vandaag de geopolitieke verhoudingen beïnvloedt.

Hollandia

Hij deed dit door een hele grote globe (ruim drie meter in doorsnee) te installeren in de centrale hal van het complex, dat overigens door AGS architecten werd ontworpen. Vanaf elke verdieping van het centrale trappenhuis kun je er bovenop kijken. Natuurlijk is het geen gewone globe. Niet alleen gaat het om een handbeschilderd exemplaar – door de fijnschilder Marius Bauer die er bijna twee jaar over deed – atlassen uit het jaar 1960 golden als uitgangspunt voor de schildering. Toen heette het westelijk deel van Nieuw Guinea nog Nederlands Nieuw Guinea met Hollandia als hoofdstad. Zuid Afrika was nog ‘Unie van Zuid Afrika’ (Brits), en bij Botswana staat ‘Prot. Beetsjoewanaland (BR.)’. Dat de Britten veruit de meeste koloniën bezaten is in 1960 goed te zien, ook in Oost Afrika. Oeganda, Kenia en Tanzania (‘Tanganjika’) waren Brits. Opvallend is ook het Australische eigendom van oostelijk Nieuw Guinea. En in politiek opzicht springt Rusland er met ‘Socialistische Sovjet Republieken’ uit.
1106 ken lum bovenaf
1 januari 1960 (foto: Marnix Schmidt)

Kleurig Kanaleneiland

Ken Lum kennen we in Nederland vooral van zijn reclameachtige werken waarin hij portretfoto’s combineerde met teksten. In de Witte de Withstraat in Rotterdam hangt nog steeds zijn tijdelijk bedoelde werk Melly Shum hates her job. Het had zo’n succes dat bewoners protesteerden toen het weg zou worden gehaald. Op de dag van de opening vertelt de kunstenaar hoe het idee voor de globe – een atypisch werk in zijn oeuvre – tot stand kwam. “Ik had nog niet zo veel werken voor de openbare ruimte gemaakt, maar mijn werk heeft wel een publieke dimensie. Dat komt onder andere door het mediumgebruik zoals de verwijzing naar reclameborden en billboards. En op mijn werk Pi voor een passage in Wenen kwamen zeer veel positieve reacties. Uit de opdrachtformulering leidde ik af dat het werk voor Utrecht in een multi-etnische ‘probleemwijk’ zou komen. Nu wist ik dat er in Utrecht een archief of koloniaal administratiekantoor is geweest. Dat leek mij meteen een interessante context voor Kanaleneiland. De kleurige scholieren met hun verschillende huidskleuren en hoofddoeken contextualiseren mijn werk in levende lijve. Veel van hun ouders of grootouders waren arbeidsmigranten die rond het jaar 1960 naar Nederland kwamen. Dat heeft voor demografische veranderingen gezorgd maar ook het land zelf en de toestand van het land ingrijpend veranderd. Mijn werk gaat over deze scholieren, en indirect ook over hun toekomst. Een Chinees gezegde luidt immers: ken je verleden, zodat je je toekomst kent.”
1106 ken lum in progress
Marius Bauer beschildert de globe (foto: Caro Bonink)

Migratie als thema

Voor Ken Lum is migratie ook een persoonlijk thema, zijn ouders migreerden naar Vancouver. Voor de Vancouver Art Gallery maakte hij in 2010 Four Boats Stranded. Op elke hoek van het gebouw plaatste hij een boot die een periode in de plaatselijke geschiedenis markeerde. Zoals Captain Vancouver's HMS Discovery in 1792, maar ook een vrachtschip met daarin verborgen migranten uit Fujian (China) in 1999. En er is nog een andere link met Vancouver,  verbonden aan een wereldwijde traditie. Ken Lum: “Als er in Vancouver een nieuwe wolkenkrabber opende dan ging ik altijd kijken. Veel van die gebouwen hebben een tegeltableau in de centrale hal waarop de wereld is afgebeeld. Ze functioneren als een cornerstone in het gebouw, ze willen iets markeren. Dat zie je ook bij jaartallen op gebouwen. In New York is er het Daily News Building met ook een enorme globe in de hal. Er is natuurlijk een wereldwijde traditie van het afbeelden en in kaart brengen van de wereld. Bij de traditie van handbeschilderde globes wilde ik bewust aansluiten.”
 
De tekst op de vloer rondom de globe biedt aanleiding om zelf te associëren en na te denken over je eigen wereld, verleden en toekomst. Ken Lum: “Nadenken over het verleden betekent ook het vieren van kennis, tijd en je eigen plek in de wereld.”
 
(c) Lucy, 1-6-2010.  Tekst: Véronique Hoedemakers