Talkshow Tot op de bodem

De finish van Diep Gaan

Tijdens het weekeinde van de Tourstart in Utrecht stevende LUCY af op de finish van Diep Gaan met de talkshow Tot op de bodem. Op zondag 5 juli sprak Ruben van Gogh met de kunstenaars Natasja van Kampen, Maurice Meewisse en Joyce Overheul over hun grondige werkwijze en wat hen er toe beweegt om diep te gaan.

1507 diep gaan 5 juli B

Ruben van Gogh schetst een beeld van Utrecht tijdens deze zondag: de voorbereidingen langs de route, de leeg geveegde straten, de dranghekken en vooral de nerveuze spanning die in de lucht hangt, de uren in afwachting van wat komen gaat. “En dan opeens is het er, het hele Tour-circus: de reclamekaravaan en de het peleton. En even zo snel lijken ze weer weg te zijn.” Wat we niet zien is de maandenlange voorbereiding en het eindeloze trainen door de renners. Is dat te vergelijken met het proces van kunst maken? Alle drie de kunstenaar erkennen de overeenkomst, maar geven ook aan dat het eindpunt (het moment dat het werk klaar is en publiek gemaakt wordt) er voor hen minder toe doet dan de weg er naar toe. Natasja van Kampen: “Als kunstenaar heb je een intrinsieke drive nodig, dat je een heel goed werk wilt maken, tegen de verdrukking in, ook al weet je niet zeker of het ooit geëxposeerd zal worden. Je moet jezelf overtreffen en verrassen. Ik wil ook vooraf niet weten hoe het er uit gaat zien.  En als het eenmaal klaar is, is het niet meer zo interessant, dan wil je aan het volgende beginnen.”

1507 diep gaan 5 juli D

De weg

Maurice Meewisse vertelt dat zijn werk Weg (2015) een half uur nadat het klaar was, werd afgedekt met een zeil en de volgende morgen vroeg met een vrachtwagen werd afgevoerd. Is dat niet frustrerend, na 400 kruiwagens zand te hebben verplaatst en ruim dertien uur achter elkaar gewerkt te hebben? Nee, want bij Maurice Meewisse is het kunstwerk het proces zelf, niet het eindresultaat. Bij Weg leverde de performance nog een mooi eindbeeld op - de berg zand omgeven door de houten spiraal - en dat had best wat langer mogen blijven staan, maar zijn project Ramp (2013) op Oerol had eigenlijk geen eindbeeld: daar ging het juist over die hopeloze strijd van een nietig mens tegen de elementen. Ook voor Joyce Overheul is bij haar project 1000 Cranes (2015) het proces van het vouwen en registeren het belangrijkste. Het resultaat, de 1000 kraanvogels die aan strengen voor het raam van Galerie Sanaa hangen, noemt ze niet specifiek kunst.

1507 diep gaan 5 juli I

Extreme omstandigheden

Een andere overeenkomst met de renners is dat de kunstenaars af en toe ook onder extreme omstandigheden hun werk uitvoeren. Van Kampen werkte maandenlang aan haar tekening Stadion (2011) bij een temperatuur van 4 C°. Overheul smolt bijna weg de afgelopen dagen bij de tropische temperaturen in Galerie Sanaa en Meewisse begon voor de opening van Diep Gaan aan zijn performance met een fikse rugpijn die hij aan een eerder project had overgehouden. Leidt al dat afzien nu nog tot diepere inzichten, vraagt Van Gogh zich af. Dat blijkt niet het geval. Er is eerder sprake van het tegendeel; de manier om het vol te houden is om juist niet te veel na te denken, een knop om te zetten en een beetje in jezelf gekeerd te raken. Hoe dieper je gaat, hoe minder behoefte je hebt aan communiceren. Omgekeerd is veel afleiding niet bevorderlijk voor het diep gaan. Overheul behaalde haar slechtste resultaat toen ze een dag steeds in gesprek was met de bezoekers van de galerie; in plaats van haar dagelijkse target van 65 kraanvogels vouwde ze er maar 23.

1507 diep gaan 5 juli E

Kleine stukjes

Jezelf een afgepaste target stellen blijkt overigens voor alle drie de kunstenaars een hulpmiddel om het vol te houden. Het grote werk opdelen in kleinere stukjes; Overheul moest dus minimaal 65 kraanvogels op een dag vouwen (op het einde vouwde ze er 85 en zelfs een keer 92), Van Kampen deelde haar meer dan manshoge tekening op in blokjes van 18 bij 18 centimeter en Meewisse telde de scheppen zand die in de kruiwagen moesten en maakte in zijn hoofd berekeningen hoe lang hij nog bezig zou zijn. Op deze manier raak je in een cadans en kun je het volhouden. Als die cadans verbroken wordt, is het wel even afzien. Bij Meewisse haalde een lolbroek de schep weg op het moment dat hij met de kruiwagen liep. Daar kon hij op dat moment echt niet om lachen. En Verheul kwam er achter dat zij zich vergist had met tellen en dat ze aan een streng één vogel teveel had opgehangen. Daar baalde ze stevig van. Om de eentonigheid te doorbreken, verwerkte Van Kampen juist bewust wat ‘onregelmatigheden’ in haar tekening, zoals bijvoorbeeld een paar neukende mannetjes (die niemand na afloop kon ontdekken overigens, zij zelf ook niet meer).

1507 diep gaan 5 juli K

Finishen

Gevraagd naar het moment van echt mentaal afzien noemt Van Kampen haar werk Het paradijs als restruimte (2013) waarbij ze alle oorlogen en conflicten in de wereld in kaart gebracht heeft. “Dat was zo deprimerend, daar was ik echt ziek van." Meewisse vond Ramp (2013) op Oerol het zwaarst, waar hij negen dagen lang met een kruiwagen en een schep werkte aan het aanleggen van een helling, als basis voor een denkbeeldig, toekomstig kunstwerk. Als hij zich omdraaide was het zand al weer weggewaaid. Na vier dagen was hij er al helemaal klaar mee, en toen moest hij nog vijf dagen volhouden. En dat deed hij. Opgeven is niet aan de orde, tenzij je fysiek niet meer in staat bent om door te gaan. Overheul ging het diepst voor haar vierentwintig uur durende film 24 H (2011/2012), waarbij ze iemand een etmaal lang realtime overal filmde. Ook terwijl die persoon lag te slapen, bleef zij wakker.

1507 diep gaan 5 juli J

De reden waarom de kunstenaars het volhouden in deze projecten is dat het afzien geen doel is, maar nodig om iets anders duidelijk te maken. Van Kampen onderzoekt en verbeeldt machtsstructuren, Meewisse laat ons tegelijk de kracht en de nietigheid van de mens zien en Verheul maakt ons bewust van onze omgang met social media. Daarmee onderscheiden ze zich van de wielrenners, die zich - op het moment dat de talkshow afliep - tegen de wind in een weg baande richting de finish bij Neeltje Jans. Maar Diep Gaan had zijn finish al bereikt.

1507 diep gaan 5 juli Q

© LUCY, juli 2015 Tekst: Carolien de Boer, Foto's: Ernst Stolk

Finish Diep Gaan

De talkshow Tot op de bodem vormt de afsluiting van het project Diep Gaan: een project waarmee LUCY aansluit bij de start van de Tour de France in Utrecht. LUCY verkende tijdens Diep Gaan de parallellen tussen kunstenaars en sporters, in interviews, een talkshow, een tijdrit en een expositie in juni 2015. Diep Gaan gaat over eenzaam ploeteren, manisch doorwerken en het opzoeken van grenzen.

Natasja van Kampen

LUCY sprak met Natasja van Kampen over tekenen en de onbevattelijkheden van de wereld.

Maurice Meewisse

LUCY sprak met Maurice Meewisse over de heroïek van zware fysieke arbeid.

Joyce Overheul

LUCY sprak met Joyce Overheul over het vouwen van duizend kraanvogels en meer.

Ruben van Gogh

Ruben van Gogh is optredend dichter en schrijver van te zingen dingen.