The right to know: Impakt festival 2011

een interview met Arjon Dunnewind

Van 2 tot 6 november vindt het jaarlijkse, internationale Impakt Festival plaats in Utrecht, een multidisciplinaire evenement waarbij de nadruk wordt gelegd op de audiovisuele- en nieuwe mediakunsten. Onder de veelbetekenende titel The Right to Know verkent het Impakt Festival dit jaar het spanningsveld tussen de groeiende behoefte aan informatie(middelen) en openbaarheid enerzijds, en de neiging om informatie geheim te houden en de toenemende kritiek op onze huidige informatiemaatschappij anderzijds. Wat kunnen we precies verwachten van Impakt 2011? LUCY vroeg het aan algemeen directeur Arjon Dunnewind.
1111 impakt flyer
Het thema van het Impakt Festival 2011 draait om vraagstukken die – vooral sinds de opkomst van het internet – al jarenlang een rol spelen in het publieke debat. Waarom is ervoor gekozen om juist nú dit thema in te zetten (en niet eerder of later)? Is hier een concrete aanleiding voor geweest?
 
De concrete aanleiding was een gesprek met een kunstenaar op het Impakt Festival 2010. Zijn werk gaat onder andere de groeiende en voor veel mensen onzichtbare machtpositie van de farmaceutische, biomedische en genetische industrie. Essentiële gegevens over bijvoorbeeld het menselijk DNA zijn privébezit omdat ze het resultaat zijn van onderzoeken die door commerciële bedrijven worden uitgevoerd. Informatie over het menselijk leven is handelswaar geworden. De sleutelkwestie is wanneer informatie afgeschermd mag worden en wanneer deze in het belang van iedereen vrij toegankelijk moet zijn. De controverses rond WikiLeaks kwamen daar al snel overheen. Na de aanvankelijk positieve stemming over de Robin Hoods van onze data-samenleving en de verontwaardiging over de vervolging van Julian Assange kwamen er al snel kritische geluiden over de gevaren die onschuldige personen liepen die in de WikiLeaks cables werden genoemd en de mogelijke kwalijke gevolgen voor het diplomatiek verkeer tussen landen. Is er ook zoiets als teveel openheid?
En dan is er ook nog een heel proces gaande van geleidelijke bewustwording, bijvoorbeeld van de implicaties van het gebruik van Social Media. Wat weten we nou werkelijk van hetgeen bijvoorbeeld Facebook en Google doen met de gegevens die wij aan hen toevertrouwen? Hoeveel gegevens worden er – legaal of illegaal – verzameld via ons surfgedrag en waar komen deze terecht? Data = money.
Worden er op het festival bepaalde accenten gelegd om het thema meer inzichtelijk te maken?
 
Ja, dit jaar zitten er bijvoorbeeld veel lezingen, panels en presentaties in het programma. De meeste zijn onderdeel van een Conferentie die we samen met de Universiteit Utrecht hebben georganiseerd, en van een Summit die is samengesteld door Stephen Kovats, tot voor kort directeur van het Berlijns Transmediale festival. Dit format bleek zich goed te lenen voor het uitwerken van de programmalijnen. Maar er zijn ook veel ‘sweatshops’, snelle workshops waarin de deelnemers gedurende een dag werken aan een project. De filmprogramma’s en concerten die we als vanouds in het festival hebben, zijn dit jaar ook weer aanwezig. En natuurlijk de tentoonstelling in de Academiegalerie.
Sinds 2008 is het jaarlijkse Impakt Festival telkens om een hoofdthema gecentreerd. Heeft het festival hierdoor een ander karakter gekregen in vergelijking met de jaren daarvoor?
 
Ja, door dit centrale thema heeft het festival een duidelijke focus. Door de veelzijdigheid van het festival zijn we ook goed in staat om zo'n thema uit te werken en te zoeken naar de parallellen tussen de manier waarop er in de verschillende kunstdisciplines naar gekeken wordt. We hebben tot nu toe actuele thema's behandeld die ook bijna iedere dag in het nieuws zijn. Daardoor krijgt het festival een sterke urgentie en laten we zien dat kunst niet geïsoleerd van de samenleving staat, maar zijn waarde vindt in de directe interactie met onze dagelijkse werkelijkheid.
Welke rol speelt volgens jou (nieuwe media-)kunst binnen de huidige informatiemaatschappij en hoe verhouden zij zich tot elkaar? Staat de kunst in dienst van de informatiemaatschappij of is juist het tegenovergestelde het geval?
 
De kunst staat zeker niet in dienst van de informatiemaatschappij. De waarde van kunst ligt in de kritische reflectie die het kan bieden. Het economische belang, het gebruiksgemak, de verstrooiing en ontspanning die de nieuwe gadgets in onze mediacultuur bieden, doet ons al snel vergeten om ook na te denken over de indirecte en soms minder positieve implicaties van deze ontwikkelingen. Naast kritische reflectie kan kunst ook zorgen voor verrassende en creatieve toepassingen van nieuwe technologieën en meer pluriformiteit in ons medialandschap.
1111 impakt oliver laric
Oliver Laric, Versions 2009, video
Op welke verschillende manieren krijgt het thema gestalte op het festival?
 
Er worden verschillende subthema's uitgewerkt. Zo is er natuurlijk ook aandacht voor de rol die Social Media hebben gespeeld in de ‘Arabische Lente’. Daar wordt heel verschillend over gedacht. Na de oorspronkelijke euforie zijn er nu ook kritische kanttekeningen. Het gebruik van Social Media zorgt ervoor dat repressieve regimes ook heel makkelijk de dissidente bewegingen onder de bevolking kunnen monitoren en beïnvloeden. En hoe kunnen misleiding, hoax en provocatie onderscheiden worden van de authentieke en oprechte geluiden? Het project Banned Videos brengt werken samen die in verschillende delen van de wereld om steeds verschillende redenen ‘verbannen’ zijn. Hierdoor wordt de couleur locale van censuur in beeld gebracht. Soms is het volkomen verrassend of onbegrijpelijk waarom een bepaald filmpje in een land van het internet verwijderd is. Het hangt samen met lokale ideeën over zedelijkheid, of laat zien waar een bepaald regime bang voor is.
Is er op het festival nog wel ruimte voor louter ‘mooie dingen’; kunstproducties zonder een sociaal- of maatschappijkritische connotatie?
 
Ja, hoor. Daar hebben we bijvoorbeeld de Panorama Event Nights voor in Theater Kikker. Tijdens deze avonden wordt er, los van het festivalthema, een keur aan bijzondere projecten gepresenteerd van filmmakers, kunstenaars, musici en vormgevers. Het format is luchtig en de presentaties worden afgewisseld met korte interviews en DJ's. In het Panorama-programma laten we de nieuwste producties zien van kunstenaars van over de hele wereld. Deze werken worden ook vertoond in 't Hoogt en op de Neude staat een groot Urban Screen waarop dagelijks van 11:00 tot 23:00 uur video’s worden vertoond.
Hoe verhouden de muzikale acts zich tot het thema The Right to Know?
 
In het muziekprogramma wordt het thema benaderd vanuit de sacrale en religieuze betekenis die in de oorsprong van veel muziek ligt. Hierbij is de muziek een middel om in contact te treden met hogere machten en was dit voorbehouden aan priesters en sjamanen of de mensen die bij een bepaalde religieuze beweging waren aangesloten. Het muziekprogramma gaat in op religies zoals Voodoo, Winti en Candomblé en hun invloed op hedendaagse muziekstromingen.
1111 impakt dusollier
 Hendrick Dusollier, Babel
Een maatschappij die bijna volledig wordt beheerst door het verspreiden en onophoudelijk in beeld brengen van informatie heeft een dwingend, behoeftescheppend karakter. Je ontkomt bijna niet aan de stortvloed aan informatie. Ervaar je dat in het dagelijkse leven zelf ook zo?
 
Ik ben een behoorlijke mediajunk. Maar ik ervaar het niet als een last en als ik me er aan wil onttrekken, zet ik eenvoudig de knop uit.
Wat zijn dit jaar volgens jou de absolute, niet-te-missen hoogtepunten van het festival?
 
Van de Belgische kunstenaar Johan Grimonprez is zijn zogenaamde WE-tube-o-theek te zien. Hierin heeft hij films verzameld uit de afgelopen decennia van onze beeldcultuur, lopend van het begin van het TV-tijdperk naar het huidige tijdperk van downloads en torrents. In zijn collectie gaat hij in op de manipulatieve krachten van beelden en hoe deze op subtiele wijze onderdeel kunnen uit maken van een politiek systeem van angstmanagement door media-overload en afleiding door verstrooiing. De WE-tube-o-theek is onderdeel van de tentoonstelling in de Academiegalerie en een selectie van de collectie is te zien in een filmprogramma in Theater Kikker op vrijdag 5 november. De WE-tube-o-theek is ook onderdeel van een overzichtstentoonstelling van Johan Grimonprez die nu te zien is in het S.M.A.K. in Gent.

(c) Lucy, 1-11-2011. Tekst: Rob Vennix

Impakt Festival 2011

Het Impakt Festival vindt van 2 t/m 6 november plaats op verschillende locaties in Utrecht.

Alles over het programma, locaties en tickets vind je op de website van Impakt. www.impakt.nl