There is something about my family

Tentoonstelling bij FOTODOK

“Ieder huisje, draagt zijn kruisje”, dat zei mijn (katholieke) moeder vaak. Waarmee ze zoveel wilde zeggen als: staar je niet blind op de buitenkant, achter iedere voordeur wordt strijd geleverd met een meer of minder groot familieprobleem. Ik moet eraan denken als ik door de tentoonstelling 'There is something about my family' loop bij FOTODOK.

1605 Eddo Hartmann

Eddo Hartmann, Hier woont mijn huis, 2013

Een getroebleerde jeugd, conflicten, verlies, miscommunicatie, het komt allemaal voorbij in de fotoseries en films van 15 (inter)nationale fotografen. Regelmatig zie je terug hoe mondiale maatschappelijke en politieke ontwikkelingen hun invloed blijken te hebben op het microniveau van het familieverband. Ondanks de zware thematiek is het toch geen sombere tentoonstelling, maar eerder ontroerend en hoopgevend. Uit het onderzoek van de fotografen naar de verzwegen gebeurtenissen, de verstoorde familierelaties en de betekenis van het begrip ‘familie’, komt óók de ongekende kracht van de familieband naar voren. Uit iedere serie spreekt veel liefde en compassie van de fotograaf / filmer met het onderwerp. Daarbij wordt knap gelaveerd tussen persoonlijke betrokkenheid en objectief registreren.

1605 Phillip Toledano

Phillip Toledano, When I was six, 2015

Ingetogen

Opvallend is dat de fotografen die een onderzoek doen naar een onderwerp dat zeer persoonlijk is en hen emotioneel raakt, op een ingetogen en registrerende wijze verslag doen. Eddo Hartmann fotografeerde zijn ouderlijk huis, ruim 20 jaar nadat hij dat met zijn moeder en broer ontvluchtte, voor de woede uitbarstingen van zijn vader. Hij treft het huis onveranderd aan, compleet met kindertekeningen van hem en zijn broer, maar alles is bedolven onder het stof, papier en ander afval. In de serie (en het boek) ‘Hier woont mijn huis’ legt hij kamer na kamer vast, waar door de bergen afval heen de sporen van het gezinsleven nog zichtbaar zijn. Zonder daarop te sturen, maken de foto’s een onheilspellende dreiging voelbaar. Ook de foto’s van Phillip Toledano kruipen onder je huid. Een foto van een potlood, een meisjesjurkje, een tekening: het zijn de tastbare herinneringen aan zijn zus Claudia die op 9 jarige leeftijd verongelukte. Zijn moeder pakte ze in een doos en zette die op zolder, daarmee rigorreus een hoofdstuk afsluitend. Door zijn jonge leeftijd gaat veel van het verdriet van zijn ouders daardoor onopgemerkt aan hem voorbij. Na de dood van zijn ouders komt de doos weer tevoorschijn. “I can’t imagine the strenght it must take. To pack up your child’s life. Nine years. Into one box” zegt Toledana hierover. Met terugwerkende kracht realiseert hij zich wat zijn ouders hebben doorgemaakt en is hij hen dankbaar dat ze hem daartegen hebben willen beschermen. Maar helemaal gelukt is dat natuurlijk niet. De foto’s van de bezittingen van Claudia worden afgewisseld met dromerige foto’s van de lucht, de maan en sterren. Toledano was als kind gefascineerd door de ruimte. Na de vondst van de doos verklaart hij die fascinatie uit een onbewuste zoektocht naar zijn overleden grotere zus.

1605 Petra Mrsa

Petra Mrsa, Rehearsing family

Afwijken van de norm

Een aantal fotografen doet onderzoek naar de definitie van ‘familie’. Vincent Gouriou vraagt zich af waarom ‘afwijkende’ gezinsvormen niet net zo goed het predicaat familie verdienen en fotografeerde in Frankrijk relaties die afwijken van de vorm ‘vader, moeder, kind(eren). Vicky von der Fuhr onderzoekt de relatie tussen haar en haar moeder, die afwijkt van het ideaalbeeld van moeder en dochter als vriendinnen. Zij fotografeerde en filmde haar moeder twee jaar lang en zat haar letterlijk dicht op de huid. De moeder is introvert en gesloten en heeft af en toe zichtbaar moeite met de registrerende camera. De spanning en het ongemak zijn regelmatig voelbaar. Hoewel de moeder-dochter relatie misschien niet voldoet aan het ideaalbeeld, kun je wel constateren dat de moederliefde blijkbaar toch zo sterk is dat ze mee blijft werken aan het project van haar dochter. Een vrolijke benadering komt van Petra Mrsa, die met haar familie nieuwe familierituelen heeft bedacht, om oude patronen te doorbreken en meer aandacht voor elkaar op te brengen. Via de website www.rehearsingfamily.com nodigt ze andere families uit om hierbij aan te sluiten.

1605 jana Romanova

Jana Romanova, Shvilishvili, 2013

Bloedbanden

Jana Romanova vraagt zich af wat familiebanden betekenen, aan de hand van haar persoonlijke familiegeschiedenis. In het Sovjet tijdperk waren de familiebanden tussen de Russische familie van haar opa en de Georgische familie van haar oma nog hartelijk, maar inmiddels heeft de politieke situatie een wig gedreven tussen de families. Daar kwam een familiedrama overheen, doordat haar opa en oma door een kleinzoon zijn vermoord. Doordat oma Keto er niet meer is om de banden te onderhouden met haar Georgische familie verwateren die snel. Romanova gaat bij hen op bezoek en herstelt de verbroken lijn door een nieuw familiealbum te maken, volgens het principe van de kettingbrief. Op de groepsportretten van haar Georgische verwanten staat steeds iemand van de vorige foto. Het album in leporello vorm laat aan een kant oude foto’s zien uit het fotoalbum van haar oma en aan de andere kant haar Georgische familieleden. Hoewel haar familieleden haar niet kenden, wordt ze overal hartelijk ontvangen, omdat ze familie is. Jammer is dat de foto’s op een lage tafel worden gepresenteerd, waardoor je als bezoeker gedwongen wordt op je hurken langs de tafels te schuifelen.

De wereldgeschiedenis in familieverband

De invloed van politieke en maatschappelijke ontwikkelingen op familiebanden en het gezinsleven zie je in veel van de series terug. De diaspora van de familie van Vardi Kahana bijvoorbeeld: vier post-holocaust generaties die het hele spectrum beslaan van ultra-orthodoxe familieleden tot overtuigde atheïsten, verenigd in ‘One family’. Maar wat is het dat hen nog bindt? In het tweeluik Protagonist van Michael Anhalt komt de recente geschiedenis van Oost-Duitsland in beeld. Aan de ene kant zie je een familiekiekje dat de vader van Anhalt heeft gemaakt van hun toenmalige huis in de DDR. Daarnaast zie je dezelfde ruimte, maar ditmaal is het een foto gemaakt door de Stasi, de veiligheidsdienst van de DDR, die was opgenomen in het Stasi dossier van de familie. De ouders van Anhalt besloten in 1983 een vluchtpoging te ondernemen naar het Westen in een zelfgebouwd vliegtuigje, samen met hun kinderen. Ze worden echter verraden, met dramatische gevolgen voor het gezin. De documentaire ‘Verboden vlucht’ van Hester Overmars gaat over dit vluchtverhaal en is te zien in de tentoonstelling.

Ouderliefde

De ouders van Michael Anhalt stellen dat ze voor de toekomst van hun kinderen wilden vluchten naar het Westen. Uiteindelijk wordt het gezin ook daadwerkelijk herenigd in het Westen, maar dan is er al veel emotionele schade veroorzaakt bij zowel de ouders als de kinderen. Een interessante vraag die in de documentaire wordt opgeworpen is of de ouders nu echt in het belang van de kinderen gehandeld hebben. Ook Uljana Orlova onderzoekt in een tweeluik de invloed van haar moeders keuze om asiel aan te vragen in Nederland op haar eigen leven.

1605 Anaïs Lopez, Paulien Bakker, Anisleidy Martinez

Anaïs Lopez, Paulien Bakker, Anisleidy Martinez, In my dreams I want to become a tourist, 2016

Nieuwe familie

Vrolijk wordt je van de tocht van Judith Quax en haar vierjarige zoon Noah, die in een oude Mercedes naar Dakar rijden, op weg naar de schoonfamilie. Daar aangekomen laten ze door de Senegalese fotograaf Selle een familiealbum maken, samen met haar schoonfamilie. ‘Samay Goro Niomo Sagal’ staat er in het album, wat betekent: mijn schoonfamilie heeft me (meer dan) verwelkomd. Fotograaf Anaïs Lopez, journalist Paulien Bakker en filmmaker Anisleidy Martinez hebben er ook een nieuwe familie bij, doordat ze emotioneel betrokken raakten bij het lot van de broers Hirwa (13) en Jean-Cloude (11) uit Rwanda. Ze leerden de broers in 2014 kennen en volgen hen op hun zoektocht naar hun moeder, die hen eerder noodgedwongen in een weeshuis heeft achtergelaten. Met vallen en opstaan vormen de twee broers en hun moeder weer een gezin, in moeilijke omstandigheden. Als ze de jongens in 2015 opnieuw opzoeken voelen ze de noodzaak om hen te steunen en daarmee is het lot van de jongens verbonden met hun levens. Ondanks twijfels blijkt het gevoel sterker dan de ratio. En misschien is dat wel waar het uiteindelijk om draait binnen families.

© LUCY19-5-2016 Tekst: Carolien de Boer

1605 Judith Quax 2

Judith Quax, Voyage à Dakar, 2013

wie wat waar

There is something about my family

15 Internationale fotografen over familieverbanden

FOTODOK t/m 5 juni 2016

Lange Nieuwstraat 7 Utrecht

Woensdag t/m zondag 12.00 - 17.00 uur

www.fotodok.org

Documentaire Verboden Vlucht:http://www.npo.nl/2doc/03-11-2014/KN_1663485