Tussen geluid en muziek

Marieke van de Ven

Hoe zou het groeien van een plant klinken? En welk verhaal vertellen de geluiden van een landschap? LUCY sprak hierover met Marieke van de Ven, componist en sound designer.

1409 marieke opname hortus
fieldrecording in de botanische tuin

Het geheim van de planten

Hoe klinkt een plant? Die vraag was het startpunt van het project Soundroots dat  plaatsvond tijdens de Gaudeamus Muziekweek. Gaudeamus nodigde het collectief Soundlings uit om ter gelegenheid van het 375 jarig bestaan van de botanische tuinen een geluidsproject te ontwikkelen. Soundroots is een route die de bezoeker op drie locaties laat kennismaken met geluiden uit de plantenwereld. De route start bij TivoliVredenburg waar de bezoekers met hun persoonlijke plant op de fiets naar de botanische tuinen vertrekken. In de botanische tuinen op de Uithof zijn verschillende klankinstallaties die aspecten van de plant vertalen naar geluid. In een van de installaties zit een apparaat met een membraan dat de trillingen van de boom hoorbaar maakt. De bezoeker kan met dit apparaatje de boombast aftasten. In een andere klankinstallatie wordt gezocht naar de kerneigenschappen van de gestigmatiseerde 'treurige' treurwilg.
    Tot slot is er in de oude hortus in de binnenstad een compositie te horen, waarin de tuin zelf ook een rol speelt. Soundroots laat de geheimen van de plant horen in een mix van elektronisch en akoestische geluid. Van de Ven: “Het geluid is een sonificatie van de processen die zich in de plant afspelen, zoals groei, en van de onderlinge communicatie tussen planten. Planten communiceren op een chemisch niveau met elkaar, door een bepaalde stof af te scheiden kunnen ze zo bijvoorbeeld waarschuwen voor een aanvallende rups.“

1409 marieke soundroots
Marieke test de installatie voor Soundroots

Geluid en beweging

Van de Ven studeerde Compositie en Sound Design aan de HKU en is een van de leden van Soundlings, een internationale groep van componisten en geluidskunstenaars die in wisselende samenstellingen projecten realiseren. Ze maakt veel verschillende dingen, muziek voor dans, voor theater, voor ruimtelijke installaties, maar een laag van verbeelding of verwondering zit er altijd in. Ze werkt graag samen met dansers en theatermakers, omdat beweging net nog een laag toevoegt aan haar compositie. Dat is ook wat haar aantrekt in geluidswandelingen, een vorm die ze pas net begint te ontdekken. Voor het project De Kip en de Einder dat LUCY in mei samen met Stadserf Rood|Noot organiseerde, werkte ze op uitnodiging van Wout de Boer mee aan een wandeling. "Wout had het geluid van muggen in Schotland in gedachten, die kunnen eindeloos van beneden naar boven om je heen cirkelen; zo'n ervaring wilde hij ook op Rood|Noot creëren." Ze bedachten een constructie met vier palen, met aan elke paal een luidspreker. Het publiek, maximaal vier tegelijk, stond in het midden. Terwijl je daar stond te luisteren gingen de luidsprekers langzaam omhoog en het geluid veranderde mee. "Het begon met gescharrel van dieren op de grond en er kwam steeds meer omgevingsgeluid en verkeer bij. Het mooie was dat het op die plek zo goed klopte. Op de oude boerderij Rood|Noot hoor je ook altijd een mix van dieren en stadsgeluiden. Na het beluisteren van de compositie maakten de bezoekers in stilte met zijn vieren een korte wandeling. Veel van de geluiden hoorde je dan weer terug. Maar nu live. De compositie en het omgevingsgeluid vulden elkaar nog beter aan dan ik vooraf had gedacht.”

1405 kip en einder Wandeling
Geluidswandeling Met Kop en Staart (Wout de Boer & Marieke van de Ven, foto: Baldwin Henderson)

Klanklandschap

Binnenkort gaat ook het werk 'Ondersteboven' in première, een geluidswandeling bij C-Mine in Genk, een oude mijn die nu in gebruik is als cultuurlocatie. Daar zoekt ze naar eenzelfde overeenstemming tussen geluid en omgeving. "De terril bij de mijn is een fantastische plek, een artificieel heuvellandschap waar de natuur bezit van neemt. Overal zijn sporen van de mens en toch is de wereld ver weg. Als je in de kom tussen de heuvels staat waan je je ver van de stad." De terril bestaat uit steengruis dat samen met de steenkool naar boven is gekomen en als restmateriaal terzijde is gelegd, waar het grote heuvels vormde. "De compositie bestaat uit geluid van stenen, gruizige klanken en tegen elkaar tikkende stenen. Ik wilde kijken wat het landschap te vertellen heeft en dat vertalen in een klanklandschap. De plek heeft een rijk verleden. Voordat er steenkool werd gevonden was het een geliefde locatie voor landschapsschilders. Er is een mooi contrast tussen natuur en industrie." Behalve het geluid van de stenen klinkt er in de compositie ook zang en gesproken woord. De tekst is door Van de Ven zelf geschreven en gaat over het landschap, de natuur, over dwalen en het zoeken naar een pad. "Terwijl je zoekt is alles ook voortdurend in ontwikkeling. De omgeving verandert in de loop der tijd en alles is vergankelijk, dat vind ik een fascinerend thema." Bij de wandeling, die de vorm krijgt van een app, maakt ze een plattegrond die niet alleen de weg wijst, maar die ook een grafische partituur is met tekst en tekeningen waar je in rond kunt dwalen.

De basis van elk geluidswerk dat Van de Ven maakt is bronmateriaal dat ze ergens opvangt of soms zelf maakt. Daarmee gaat ze knippen en plakken, de geluiden uitrekken, omdraaien, herhalen, galm toevoegen. “Het mooie van geluid is dat het er altijd is. Maar je kunt er op verschillende manieren naar luisteren.” Dat betekent niet dat ze de hele dag bewust aan het luisteren is, maar sommige geluiden zoekt ze wel speciaal op. Zo is er een poortje bij de fietsenstalling bij station Den Bosch waar ze altijd langsloopt omdat het zo mooi klinkt.


© LUCY, 10-9-2014. Tekst: Marjolein Sponselee. Beeld: Marieke van de Ven

1409 marieke terril genk
het mijnlandschap in Genk
1409 marieke plattegrond
schets voor een plattegrond bij Ondersteboven
1409 marieke soundroots
Soundroots in de Botanische Tuinen bij De Uithof (foto MS)

Soundroots

de fietsroute Soundroots is te beleven op 13 en 14 september als onderdeel van de Gaudeamus Muziekweek. 
Start om 14.00 uur bij TivoliVredenburg.
Tickets: € 10,-
www.muziekweek.nl/programma

www.soundlings.com
1409 marieke steenkool

Ondersteboven

De geluidswandeling Ondersteboven bij C-Mine is onderdeel van het project Atelier de stad van CANVAS, een programma over de steden Hasselt en Genk dat in het najaar op Canvas wordt uitgezonden.
Meer informatie op de site van C-Mine: http://www.c-minecultuurcentrum.be/programma/view/id/2045

De wandeling gaat 20 september in première.
1404 De Kip en de Einder poster

De Kip en de Einder

Marieke van de Ven was een van de deelnemers van de LUCY LIVE manifestatie De Kip en de Einder die in mei plaatsvond bij Stadserf Rood|Noot


meer over haar werk op: www.mariekevandeven.nl