Armando in het woud

Museum Oud Amelisweerd

door Mireille de Putter

Hoe mooi de kunst ook is, toch kijk ik altijd graag uit het raam in een museum. In het zojuist geopende MOA, het nieuwe ‘Armandomuseum’ is deze relatie tussen binnen en buiten een belangrijk uitgangspunt. Het landhuis Oud-Amelisweerd dat de luiken decennialang meestal gesloten had, is nu zes dagen per week open voor het publiek. Maar is het werk van Armando op zijn plek in deze nieuwe 18e eeuwse setting? 

1404 MOA Armando in het woud 4

In de herfst van 2007 is het oude Armandomuseum in Amersfoort inclusief de
collectie in vlammen opgegaan. Vinken en Van Kampen schreven naar aanleiding van de brand in Lucas x, de papieren voorloper van LUCY: ‘Vuur heeft bij door de Romantiek beïnvloede kunstenaars een dubbele betekenis. Het is de verwoester, maar na de verwoesting volgt de mogelijkheid van een nieuw begin.’ Op het moment van de brand was de tentoonstelling In het woud te zien. Aan de hand van werk van onder meer Armando, Anselm Kiefer, Casper David Friedrich, Albrecht Dürer, Jacob van Ruysdael en Jasper de Beijer werd de diepere betekenis van het woud en de relatie tussen mens en natuur onderzocht.

Schuldig landschap

De nu 84-jarige Armando (1929) speelde als kind graag op de hei en in de bossen rond Amersfoort waar hij opgroeide. Tijdens de oorlogsjaren werd zijn speelplek afgezet met prikkeldraad en verrees Kamp Amersfoort. Hij zag de mensen en het landschap om hem heen veranderen. Zijn gevoel voor dramatiek komt uit de oorlog voort. Hij begon tekeningen en schilderijen te maken die hij vanaf begin jaren zeventig ‘schuldig landschap’ noemde. ‘Een landschap dat heeft zien gebeuren, maar schaamteloos verder groeit.’  
     In Museum Oud Amelisweerd (MOA) zijn daarvan enkele voorbeelden te zien in zwart- en grijstinten. Maar er zijn ook landschappen in een warmer palet - rechtstreeks afkomstig uit Armando’s atelier in Potsdam - die nog niet eerder tentoongesteld waren. MOA is een huis vol kunst in de natuur waar drie collecties met elkaar worden verbonden: de historische buitenplaats Oud-Amelisweerd, de collectie Chinees behang en de Armando collectie. Een systeem van uv-werend glas, lichtmeting en automatische zonnewering maakt het mogelijk de luiken te openen, zodat kunst en omringend landschap zich direct tot elkaar kunnen verhouden.    

Arcadië

Het recentelijk gerestaureerde landhuis werd in 1762 in opdracht van baron Taets van Amerongen gebouwd op een voormalige ridderhofstede. ’s Winters woonde de baron met zijn familie aan de Wittevrouwenstraat en ’s zomers in zijn ‘buiten’ aan de Krommerijn. Er was zowel natuur rondom als ìn het huis. De oude Griekse streek Arcadië vormde de inspiratiebron. Op de bel-etage van het huis zijn de historische interieurs met 18e- en 19e-eeuwse wanddecoraties nog steeds te zien, waaronder het Chinese behang dat nergens in Nederland zo compleet bewaard is gebleven. Op dit ‘stripverhaal’ zijn jachttaferelen en een drakenbootrace afgebeeld. Het in China beschilderde papieren behang werd door de VOC naar Nederland verscheept. Vanwege de kwetsbaarheid van het behang is de bel-etage alleen met een rondleiding te bezoeken. In de vertrekken is ruimtelijk werk van Armando opgesteld. Het arcadische landschap op de wanden gaat naadloos over in het lyrische coulisselandschap buiten. Een roeiboot op de Krommerijn meert aan, twee meisjes stappen uit en plukken pinksterbloemen. Wandelaars lopen over het jaagpad richting de bloeiende kersenboomgaard.  
 
1404 MOA Armando 8
1404 MOA Armando 20

Expressie

Op de eerste verdieping zijn vooral schilderijen en litho’s van Armando te zien. Op deze wanden met slechts kleine behangfragmenten is een nieuwe linnen bespanning aangebracht. Het oogt enigszins steriel, maar hierdoor komt het werk van Armando waarschijnlijk wel beter tot zijn recht. De oude muren met hun vlekken- en craquelépatronen zijn al een abstract kunstwerk op zich.
     In de Art-Nouveau kamer hangt een werk dat bestaat uit blauw gespoten metaal. Het stamt uit de jaren zestig toen Armando deel uitmaakte van de Nul-beweging. Deze groep kunstenaars wees traditionele middelen zoals verf af en gebruikte liever moderne materialen uit de industrie om de werkelijkheid objectief weer te geven. Uiteindelijk gaat Armando het schilderen missen. Het keerpunt vormt een wandeling bij maanlicht door de duinen. Thuisgekomen begint hij aan een tekening van het landschap. Inspiratie vindt hij in de Romantische beweging, bijvoorbeeld in de muziek van Wagner. Vanaf dan draait zijn werk vooral om expressie. Hij drukt zich uit in gedichten, vioolmuziek, tekeningen, schilderijen, bronzen sculpturen en in de absurdistische Herenleed-sketches.
     Met een serie litho’s in de kleine blauwe kamer toont Armando archetypische symbolen van macht zoals een vlag, een kelk, een oerdier, een hand, een geweer. En ook is daar weer de boom, die het allemaal heeft zien gebeuren. Het raam biedt uitzicht op de hoge eiken van de voormalige ridderhofstad.

Tot slot beklim je de trap naar De Verdieping, de grote zolder onder de houten dakspanten. Ook in figuurlijke zin is het een plek voor informatie en verdieping. Trek er gerust een uur voor uit. Het is een aangename en functionele ruimte - ingericht door Soda - waar een serene rust heerst. Behalve een bibliotheek en archief zijn er twee fraaie multimediapresentaties die informeren over de geschiedenis van het landhuis, de behangsels en de bewoners. Op de achtergrond is Armando in zijn atelier aanwezig in de documentaire van Cherry Duyns.

Nieuwe voedingsbodem

Hoewel sommigen betoogden dat kunst vol verwijzingen naar de wereldoorlogen niet passend zou zijn in een 18e eeuws landhuis, lijkt Armando’s collectie prima op zijn plek in Oud-Amelisweerd. In hun inspiratie door de natuur vinden ze elkaar. Belangrijke thema’s in het werk van Armando - zoals landschap, natuur, tijd, melancholie en herinnering – krijgen een nieuwe voedingsbodem hier op het landgoed.
Het is mooi dat het huis waarvan de luiken meestal gesloten waren, nu open is voor bezoekers. Hopelijk blijft dat zo. Het museum ontvangt twee jaar een basissubsidie van onder meer de gemeentes Utrecht en Amersfoort en de provincie, maar daarna moet het zichzelf kunnen bedruipen. Vanuit het oogpunt van cultureel ondernemerschap is dit een interessante casus, omdat het daar in de culturele sector naartoe zal gaan. Vooralsnog stromen de bezoekers in grote getalen toe. Zich lavend aan kunst en natuur.  
 
© LUCY 10-4-2014. Tekst: Mireille de Putter. Foto's: Ernst Moritz
1404 MOA Armando
Museum Oud Amelisweerd, Armando in het woud
 
1404 MOA landhuis
foto: Martine Stig

Museum Oud Amelisweerd


Armando in het woud
22 maart t/m 31 augustus 2014
MOA | Museum Oud Amelisweerd
www.moa.nl

(foto: Martine Stig)