Woorden over taal en psychiatrie

summer school Het Vijfde Seizoen

Het Vijfde Seizoen organiseert van 9-18 juli voor de tweede keer een summer school, met aansluitend een expositie. Onder leiding van Marieke Zwart en Dirk van Lieshout dompelen twaalf studenten zich onder in de wereld van de psychiatrie en het thema taal. LUCY kijkt mee.

1807 5e seizoen blog1

Woorden

Het is stil in Den Dolder. Dat valt meteen op. Weg van de drukte van de stad, in een bos dat alle geluid absorbeert. Vier mensen drinken koffie aan de picknicktafel voor het paviljoen. Het is maandagochtend en het wachten is op de andere studenten die meedoen aan de summer school van Het Vijfde Seizoen. Het is de tweede editie en het thema dit jaar is taal, omdat taal een bepalende factor in de psychiatrie. Met woorden worden mensen verdeeld in ziek en gezond.

Taal is een raar ding. Het is eigenlijk heel concreet en precies, maar toch geen exacte wetenschap. Woorden betekenen niet voor iedereen hetzelfde. Hoe beperkt taal is blijkt al op de eerste dag. Als studenten elkaar over hun werk vertellen, zonder beeld erbij, blijft het de vraag of het idee dat de ander van dit werk heeft wel klopt. En in gesprekken over psychiatrie doemt al snel de vraag op hoe je mensen die in Den Dolder verblijven noemt: patiënt, client, bewoner, member? Elke noemer lijkt iets negatiefs in zich te hebben. Misschien omdat alle titels beperkend zijn. Woorden worden al snel een etiket dat de nadruk legt op één aspect van een persoon, terwijl er nog zoveel meer is.

1807 5e seizoen schrijven
1807 5e seizoen

Veiligheid

Jan Adriaans vertelt op de tweede dag van de summer school over hun residency. Samen met Gerwin Luijendijk en Marianne Maruyama (Het Collectief) verbleef hij dit voorjaar in Het Vijfde Seizoen, met aanvankelijk het plan een project rond het thema Taal en psychiatrie te maken. Eenmaal hier bleek de moord door Michael P in 2017 van grote invloed op het terrein, waardoor de aandacht van taal verschoof naar één woord: veiligheid. Er werd weinig direct over het incident gesproken, maar de beveiliging was nadrukkelijk aanwezig en je voelde op het terrein wel dat iedereen elkaar meer in de gaten hield. Mensen peilen elkaar of zijn wat argwanend in het contact.

Het Collectief sprak veel met de beveiliging en de buurtcoaches over hun rol en verdiepte zich verder in wat veiligheid eigenlijk is. Hoeveel bewaking is nodig om je veilig te voelen? Is veiligheid niet alleen een idee in je hoofd? Een buurtcoach komt over zijn werk vertellen. Over de heftige dingen die soms gebeuren, terwijl het ook gewoon werk is en een mooie baan. Over lichaamstaal en het belang van gezien en gehoord worden. De buurtcoach wil gezien worden, aanwezig zijn. Hij is aanspreekpunt voor patiënten, personeel en omwonenden, die zich daardoor allemaal gehoord voelen.
    Een buurtcoach of beveiliger communiceert niet alleen met woorden maar ook met lichaamstaal en doet dat doelbewust; hoe je iemand begroet en een hand geeft is meteen bepalend voor de rolverdeling. Je houding, een aanraking of een gebaar naar een collega, alles kan betekenis hebben en ligt hier sinds september 2017 onder een vergrootglas. De film die Het Collectief maakt over de beveiliging op het terrein vangt dat gevoel in beeld. We zien beelden van het bos, van de struiken, van de beveiliging. Fragmenten van lichamen in uniform, houdingen, handgebaren. Soms gluren we door de struiken, dan weer zoomt de camera in op een paar bessen. In wezen onschuldige zaken: mens en natuur. En toch vraag je je al snel af wat er gaande is. Wie observeert wie? En wat zien we niet?

1807 5e seizoen jan

Jan Adriaans

Op weg naar het station komt het thema veiligheid en zichtbaarheid opnieuw voorbij. Tussen Den Dolder en het terrein van Altrecht is afgelopen jaar een nieuw voetpad aangelegd, door het bos en om een woonwijk heen. Hoe idyllisch een bospaadje ook kan zijn, hier is het dat niet. Te nadrukkelijk leidt het van de bewoonde wereld weg. Op weg naar het station stuurt een bordje je het bos in als je het terrein van Altrecht verlaat. Vanaf het station wijst het bordje in de richting van een parkeerterrein met daarachter een hek. Niet erg aanlokkelijk. Je ziet niet waar je heen gaat, je komt geen andere mensen tegen en niemand ziet jou. Een vaker gebruikte route leidt door een kleine nieuwbouwwijk; maar de bewoners daar voelen zich veiliger als je eromheen loopt. Veiligheid lijkt een helder woord, maar communiceert niet voor iedereen hetzelfde.

1807 5e seizoen boswandeling

hoe veilig is of voelt het nieuwe voetpad naar het station?




© LUCY, 11 juli 2018. Tekst en foto's Marjolein Sponselee

1708 summerschool 5e seizoen

Het Vijfde Seizoen

Het Vijfde Seizoen

Het Vijfde Seizoen is een kunstenaarsverblijf op het terrein van een psychiatrische instelling in Den Dolder. Kunstenaars verblijven er drie maanden en maken een werk in relatie tot deze context.

In 2018 organiseert Het Vijfde Seizoen voor de tweede keer een summer school voor startende kunstenaars, die tijdens deze week een werk maken in relatie tot psychiatrie. De coaches van de summer school zijn kunstenaars Dirk van Lieshout en Marieke Zwart die beiden in 2016 in Het Vijfde Seizoen werkten.

De summer school eindigt met een expositie in het Beuatifull Distress Huis op het NDSM terrein in Amsterdam Noord, Ms van Riemsdijkweg 41 A. Deze is te zien van 19 juli t/m 5 augustus.

Deelnemers zijn: Susan Bink, Reinier van Duijn, Maite Vanhellemont, Freya van Assem, Lambertine van Veldhuizen, Ilke van Deventer, Meike Legêne, Linnea Langfjord Kristensen, Fieke Ruitinga, Sophie Schwartz, Jesse Strikwerda en Miriam van Beurden.