Zoektocht naar een plek waar het goed is

Filip Berte’s Eutopia

De oplettende passant ontdekt in de pui van het Centrum Beeldende Kunst in Utrecht een kijkgat waardoor een adembenemende wereld in zwart-wit tekeningen zichtbaar wordt. Het is een voorproefje van de installatie Collective Memory Mass Grave van Filip Berte, die binnen te zien is.
Filip Berte expo Eutopia 5
Reizend door de Balkan vroeg de Vlaamse kunstenaar/architect Filip Berte (1976) zich af hoe we in het nieuwe Europa harmonieus kunnen samenleven. Met zijn project Eutopia probeert Berte antwoorden te vinden. Eutopia is – net als het boek Utopia uit 1516 van Thomas More - een zoektocht naar een plek waar het goed is. Momenteel laat Berte de kelder van het Huis van Eutopia zien waarin onze collectieve pijnlijke herinneringen liggen opgeslagen. In op elkaar gestapelde kijkdozen vertelt Berte ons met tactiele maquettes en tekeningen de verhalen van de oorlogen, rampen en ons slavernijverleden. Het onderwerp is complex, maar de vormentaal is herkenbaar voor iedereen. Waar de bestuurders van Europa vaak afstand scheppen, raakt Berte mensen in hun buik door de emotie die uit zijn werk spreekt.
1011 Eutopia Filip Berte 1
Eutopia, diorama #24 / Hitler / Eagle's Nest / Obersalzberg / 1939
Filip Berte expo Eutopia 1
Eutopia, Diorama # 30 / Crematorium Buchenwald / 1937 1945

Collectief geheugen

In de verduisterde tentoonstellingsruimte springen als eerste miniatuur-wachttorens op een omheinde binnenplaats in het oog, uitgelicht door schijnwerpers. Ze staan bovenop kijkdozen, waar je een blik kunt werpen in het Krakov-Ghetto en barakken in Auschwitz. Even verderop zien we kleine, fraai uitgelichte theaterdecors van Lenins mausoleum, de Berlijnse Brandenburger Tor, de ruïnes van kerncentrale Tsjernobyl en een martelkamer in Potocari nabij Srebrenica. ‘Deze plekken maken onlosmakelijk deel uit van Europa. De trauma’s moeten een plek krijgen. In het Huis van Eutopia moet een kamer zijn om naartoe te gaan om deze gebeurtenissen te overdenken. Je moet weten wat er is gebeurd en het herbegraven om verder te kunnen’, vertelt Berte.

De installatie is opgebouwd als een gelaagd stedelijk landschap van schragentafels, houten blokken, vakken, laden en kartonnen dozen waar je langs kunt lopen van West- naar Centraal- en Oost-Europa. Tegelijkertijd is het een metafoor voor onze hersenen, ons collectieve geheugen. Berte bouwde de diorama’s en schilderde de 'memorial images' met behulp van landkaarten, foto’s en literatuur van internet en zijn eigen reizen. Intuïtief maakt hij een selectie van de plekken. Hij werkt in zijn Mobile Office, dat ook in CBKU is neergestreken. Zo is hij aanwezig om met bezoekers in gesprek te gaan, mochten ze daar behoefte aan hebben. Berte is net begonnen met de voorbereidingen voor de derde van de vijf kamers van het Huis van Eutopia, die volgend jaar bij CBKU te zien zal zijn.
Filip Berte expo Eutopia 2
1011 Eutopia Filip Berte 2

Vervlogen idealen

In 2013 wordt in het kader van het 300-jarige jubileum van de Vrede van Utrecht het complete huis getoond. Er wordt nog gezocht naar een geschikte locatie. De laatste kamer die dan wordt toegevoegd is de White Space/Mirror. Deze zolderkamer is de tegenhanger van de duistere kelder en blijft leeg. De ruimte wordt gevuld met de idealen en utopieën van politici, journalisten, wetenschappers en kunstenaars die op uitnodiging van Berte over Europa komen spreken. Gelijktijdig zal het huis symbolisch aanwezig zijn in de Europese wijk in Brussel. In welke vorm weet Berte nog niet. Hoe dan ook vindt hij het mobiele, procesmatige aspect van het huis belangrijker dan de eindbestemming.

Startpunt van het Huis van Eutopia was een studie-opdracht van Berte in 1999 in Sarajevo. Daarna keerde hij verschillende malen terug naar de Balkan. Hij hoopte er een antwoord te vinden op de vraag waar hij als architect mee worstelde: hoe kan je in deze tijd meer betekenis geven aan architectuur. Hij reisde met de trein waardoor het landschap traag aan hem voorbij trok. Hij zag de gebouwen die waren ontstaan vanuit inmiddels vervlogen idealen. Onderweg borrelden vragen op over het nieuwe Europa. Mensen spraken hem aan als hij op locatie tekende of schilderde. Gaandeweg ontwikkelde Berte zijn persoonlijke beeldtaal waarin hij architectuur en tekeningen combineert en interactie met mensen zoekt. Het idee voor Eutopia is geboren en hij heeft daarmee zijn antwoord gevonden.
Berte vertelt dat hij als kind architect, beeldend kunstenaar of bakker wilde worden. Met het voedsel voor de geest dat deze zinnenprikkelende kamer van het Huis van Eutopia ons brengt, is hij alledrie in één.

Filip Berte
Eutopia, Mobile Office/Utrecht I: Collective Memory Mass Grave
9 t/m 28 november 2010. Avondprogramma 11,18 en 25 november.
CBKU, Plompetorengracht 4 in Utrecht



(c) Lucy, 17-11-2010. Tekst: Mireille de Putter