Koen Doodeman doorgrondt het schilderen

De Utrechtse Kunstenaar Koen Doodeman was dit jaar een van de prijswinnaars van de Koninklijke Prijs voor de Vrije Schilderkunst 2014. Momenteel exposeert hij in PS Projectspace in Amsterdam. LUCY zocht hem op in zijn atelier, om hem te bevragen over zijn schilderkunst.

1412 koen doodeman 1
1412 koen doodeman detail

detail doek uit Dress Act

de 'staarmodus'

Zou het zó misschien zijn, vraag ik me af: de ervaring die je kunt hebben als je diep in gedachten naar iets zit te staren en dat je, als je weer in het ‘nu’ komt, even niet kunt plaatsen waar je naar zit te kijken. Je ziet alleen een vorm en koppelt er niet automatisch de functie aan die bij de vorm hoort. Bijvoorbeeld omdat je niet naar het voorwerp zelf kijkt, maar naar het negatief van die vorm. Je raakt even gedesoriënteerd en kijkt daardoor onbevooroordeeld naar een voorwerp. Is dat het waarnemen vanuit een mentale afwezigheid die kunstenaar Koen Doodeman nastreeft? Oftewel de ‘staarmodus’, zoals hij het noemt.
   Doodeman is een schilder pur sang, zo vond ook de jury van de Koninklijke Prijs voor de Vrije Schilderkunst 2014. ‘…..Hij weet autonome beelden te scheppen met een grote tactiele kracht. Daarmee toont hij zich een waar kunstenaar die het metier van het schilderen doorziet’. Uit de onderwerpkeuze voor zijn schilderijen blijkt dat het onderwerp ondergeschikt is aan het schilderen zelf. Hij schildert objecten ‘in de luwte van het bestaan’ en onderwerpt ze aan een schilderkunstig onderzoek. Titels als ‘De afwas’, ‘Hoekbank’ en ‘Pastapot’ voor zijn eerdere schilderijen zijn wat dat betreft veelzeggend. Het inzoomen op een triviaal onderwerp als bijvoorbeeld een vaatdoekje en daar dan juist zo’n langdurig beeld van maken als een schilderij, getuigd van een prettig soort tegendraadsheid.
   De schilderijen vanaf 2012 ogen abstract, alhoewel ze ook gebaseerd zijn op de realiteit. Ze worden opgebouwd uit verschillende beeldlagen, duidelijk gescheiden, die op bepaalde punten toch weer bij elkaar komen. Zo ontstaat ritmiek en harmonie, zowel in de handeling van het schilderen, als in het uiteindelijke schilderij. De kunstenaar wil met de gelaagdheid een atmosfeer oproepen die in contrast staat met de fysieke werkelijkheid van het onderwerp. Door meerdere patroonlagen aan te brengen lijken deze in elkaar op te lossen. De schilderijen die dit jaar in de prijzen vielen waren zelfs aan beide kanten van het doek beschilderd om deze atmosferische kwaliteit op te roepen. Een zeer arbeidsintensief proces.

Braaf

In recensies die verschenen over de Koninklijke Prijs voor de Vrije Schilderkunst werd onder meer door Rutger Pontzen in de Volkskrant verzucht dat de inzendingen van 2014 wel een beetje braaf waren. Het belang dat de jury hechtte aan de schilderkunstige traditie van Nederland en het behouden van de technische vaardigheden daarvan, werd als erg traditioneel en weinig gedurfd beschouwd. Koen Doodeman kan er niet mee zitten: “Ik bén ook braaf. Ik ben geen Marlene Dumas of Erik van Lieshout. Ik vis uit een grote wolk van mijn waarnemingen en ik maak een werk om iets te doorgronden en te begrijpen. De samenstelling van een jury is natuurlijk ook heel bepalend voor de thema’s die ze willen uitdragen en de selectie die ze maken. En dat bepaalt ook weer hoe je werk ervaren wordt."

1412 koen doodeman zaaloverzicht

Van Vera Icon tot Vivienne Westwood

Het gaat Doodeman dus niet om de individuele expressie, maar om het onderzoek van het beeld en de schilderkunstige middelen die tot zijn beschikking staan. Na de doeken die aan twee kanten geschilderd zijn, onderzocht hij of het beeld en het doek nog verder konden samenvallen. Een doek beschilderen is in uiterste consequentie een vorm van decoreren, terwijl Doodeman streeft naar een totale ervaring. Hij is gefascineerd door de Vera Icon, een begrip uit het christelijk geloof. Het verhaal is dat een vrouw tijdens de kruisgang van Jezus zijn bezwete gelaat afnam met een doek. Later zag zij dat het gelaat van Jezus als een afdruk in de doek stond. In de christelijke traditie is er een stroming die alleen dat ‘ware beeld’ toelaatbaar achtte om God af te beelden; onderwerp, beeld en drager vallen daarbij samen. In de tentoonstelling Dress act in PS Projectspace kun je zien waar deze fascinatie voor het ware beeld toe heeft geleid in het werk van Doodeman.
   In de serie Punk Royale (2014) zijn onderwerp, beeld en doek versmolten met elkaar. Het onderwerp is de Schotse ruit. In Schotland had tot de tweede helft van de 18 eeuw iedere familieclan een eigen ‘tartan’. Na het samengaan van Engeland en Schotland wilde de overheid de Schotse cultuur vernietigen en sprak een verbod uit tegen de Schotse ruit. Door deze zogenaamde ‘Dress Act’ groeide de Schotse ruit uit tot een symbool van verzet, maar de betekenis van de vele afzonderlijke tartan’s verwaterde uiteindelijk toch. Nadat de Schotse ruit toch weer in zwang raakte bij de 'Royals', werd het in de punktijd opnieuw een symbool van anarchie. Mode ontwerpster en punkster Vivienne Westwood paste de Schotse ruit in de jaren ’80 toe in haar ontwerpen, waarmee de ruit uiteindelijk weer 'high fashion' werd. De ambiguïteit van het motief, symbool van verzet of juist van de gevestigde orde, roept extra vragen op over wat nu 'het ware beeld' is.
   Koen Doodeman schildert in de serie Punk Royale geen Schotse ruit op het doek (decoratie), maar creëert een op de Schotse ruit geïnspireerd doek, door het doek zelf te weven met beschilderde draden. De op het weefgetouw gespannen scheringdraden zijn door hem beschilderd, en de inslagdraden waar hij mee weeft zijn eerst in frames opgespannen en beschilderd. “ Ik objectiveer het beeld door het te ontleden in verschillende draden (het beeld wordt abstract) en zet ze daarna weer bij elkaar. Motieven vallen uit elkaar of groeien weer vast. Het weven zorgt voor de connectie en maakt het beeld weer tactiel” zegt hij daarover. Onderwerp, beeld en doek zijn daarmee één geheel geworden. Het maakt nieuwsgierig naar wat de volgende stap zal zijn van deze onderzoekende schilder. Tijdens zijn komende werkperiode op de Rijksakademie krijgt hij in ieder geval alle ruimte voor verder onderzoek.

Dress Act, Koen Doodeman, nog tot 18 januari 2015 te zien in PS Projectspace Amsterdam.

 

©LUCY, 22-12-2014. Tektst: Carolien de Boer. Beeld courtesy PS Projectspace

Koen Doodeman

Koen Doodeman - Dress Act
t/m 18 januari bij
PS Projectspace,
Madurastraat 72
1094 GR Amsterdam

Meer informatie op:

www.koendoodeman.nl

en

http://www.psprojectspace.nl