DNA te koop! Wie biedt?

Jeroen van Loon in de Nieuw Utrecht Kamers

“Stel dat ik straks na de openingsborrel alle glazen bijeenraap en meeneem, en van jullie allemaal DNA-materiaal verzamel. Heb ik dan het copyright op jullie DNA-gegevens? Of kunnen jullie procederen tegen mij om je eigen materiaal terug te vorderen?”

1601 van loon 07

Jeroen van Loon tijdens de opening Beyond Data (foto Anna van Suchtelen)

Deze vraag stelt Jeroen van Loon tijdens de opening van zijn tentoonstelling Beyond Data in de Nieuw Utrecht Kamers van het Centraal Museum. Hij is de winnaar van het K.F. Hein Kunststipendium, een tweejaarlijkse prijsvraag die in 2012 in het leven is geroepen. Afwisselend krijgen kunstenaars of ontwerpers de kans om aan deze prijsvraag mee te doen. Van Loon was in 2014 de eerste ontwerper aan wie het stipendium werd uitgereikt, waarmee hij een jaar lang de gelegenheid kreeg om zijn winnende voorstel uit te werken, met als eindresultaat een expositie in het Centraal Museum.

Totempaal

Van Loons voorstel bestond uit een installatie voor de museumtuin; een boom in de vorm van een internetrouter met wifi-bereik, met boomstammen als stoeltjes eromheen, waarop mensen kunnen zitten om te internetten. Een hedendaagse indianenstam rond een totempaal, zo zag hij het voor zich. Dit plan was echter al zover uitgewerkt, dat de K.F. Hein stichting hem uitdaagde een nieuw werk te maken; de bedoeling van het stipendium is immers dat er een jaar aan het ingediende plan gewerkt wordt. In nauwe samenwerking is Van Loons voorstel geëvolueerd tot twee installaties in de beide projectkamers van het museum: An Internet en Cellout.me.

1601 van loon 01

Jeroen van Loon, An Internet, 2015 (foto Jeroen van Loon)

Rooksignalen

In de ruimte waarin An Internet wordt gepresenteerd, ligt een buizenstelsel van doorzichtig glas op de grond, een horizontaal netwerk dat net boven het vloeroppervlak lijkt te zweven. De hoofdbuis zit vast aan een machine die om de zoveel seconden pufjes stoom in de buis blaast. De stoom baant zich een weg naar enkele uitgangen, die als mini-fabriekspijpjes op gezette tijden de witte rook uitstoten. Alle rookmelders in deze ruimte zijn voor de gelegenheid uitgezet, bij de ingang is een sluis om de rest van de museumzalen veilig te stellen.

De buizen staan voor de 280 onderzeese glasvezelkabels - elk met een eigen naam - die het wereldwijde netwerk vormen, waar alle internetverbindingen doorheen gaan. Als je goed kijkt, zie je de wereldkaart op de vloer; Van Loon laat de kabels zien die op de bodem van de oceaan liggen en de continenten Afrika, Amerika, Europa en Azië omcirkelen. Aan de muur hangt een computer die de signalen real time toont; hier lees je naam, tijdstip en status van de kabels.

1601 van loon 02

Jeroen van Loon, An Internet, 2015 (foto Jeroen van Loon)

In hetzelfde ritme van de real time-frequenties puft de machine rook uit. Van Loon koos voor rook als drager van deze data. Ons modernste communicatiesysteem wordt hier verbeeld door het oudste communicatiesysteem ter wereld; rooksignalen. Bovendien is rook het summum van vergankelijkheid. Voordat je het weet is het opgelost.

Dit 'anti-internet' van Van Loon is net als het echte internet ook gebaseerd op binaire codes. In plaats van enen en nullen waaruit computertaal is opgebouwd, bestaat de codetaal bij rooksignalen uit bijvoorbeeld ‘ja’ en ‘nee’, of ‘veilig’ of ‘gevaar’. De rook in deze installatie toont de enen en nullen die door de kabels gaan; een puf rook is een 1, dan stromen er data door de buizen, bij 0 gebeurt er niets.

Van de bedradingen die door de glasvezelkabels lopen zijn talloze bedrijven de eigenaar of de huurder. Van Loon vertelt over deze 'ruggengraat van het internet' op de zeebodem: “Het is een politiek ding waar kabels wel en niet liggen, een heel kapitalistisch en particulier systeem.” Alles is te koop of te huur en dat is een heel andere realiteit dan het romantische idee van het internet als onze digitale speelplaats, met free space voor iedereen.

1601 van loon 06

Jeroen van Loon, Cellout.me, 2015 (foto Jeroen van Loon)

Teller op €333

Waar An Internet een poëtische reflectie is op dataverkeer en vergankelijkheid, verkent Van Loon in Cellout.me de digitale mogelijkheden en de begrenzingen van eigendomsrecht. Van Loon richt zich op toekomstige digitale cultuur met de vraag tot waar het concept data reikt. Kun je data ‘vangen’? Als je alles archiveert, behoudt en opslaat voor later, wat zegt dat over de tijdelijkheid en vergankelijkheid van de opgeslagen data? Wat is de waarde van DNA-data? Van wie zijn die data? Zijn ze te verkopen? Kun je er (mede-)eigenaar van worden?

In de installatie Cellout.me is het proces te zien van het vangen en verhandelen van Van Loons DNA-data, en het reflecteren daarop. In het midden van de ruimte staat een grote serverkast met daarin het genoom van de kunstenaar. Zijn data komen in eindeloze reeksen voorbij, een hoeveelheid gegevens die in uitgeprinte vorm een kamer zou vullen. Van Loon legt de ruwe data uit; "De teller is bezig met chromosoom 1, er zijn er 24 in totaal. Daarnaast zie je de positie van de A, C, G en T’s waaruit DNA is opgebouwd. In totaal behelzen mijn data 3.14 miljard DNA-regels. Pas na 17 jaar, als de machine dag en nacht aanstaat, zijn alle data één keer voorbij gekomen."

Deze data ‘van laboratoriumkwaliteit’ biedt hij - na eerst met zijn familie te hebben overlegd - één jaar te koop aan in een openbare veiling.‘Selling an artist’s full genome: 380 GB of personal data; current bid €333’ meldt de kast. Dat is het startkapitaal op de opening. Iedereen kan een bod doen, de laatste bieder is de eigenaar van de hele installatie.

Alles draait hier om de vraag wie de werkelijke eigenaar van deze DNA-gegevens is. Een cruciale vraag in dit tijdperk, waarin iedereen van alles op internet post, niet alleen eigen materiaal maar ook materiaal van anderen, waar hacken aan de orde van de dag is en waar niets meer privé lijkt. Wat zijn de ethische, financiële en artistieke gevolgen bij de verhandeling van unieke privé-data?

1601 van loon 05

Jeroen van Loon, Cellout.me, 2015 (foto Jeroen van Loon)

Kristallen bol

Foto’s aan de muur tonen het proces van het vangen van DNA op het lab van de Erasmus Universiteit; van bloedprikken tot dataopslag. Ook hangen er brieven van experts aan de muur. Van Loon vroeg specialisten op het gebied van cybercrime, big data, ethiek en kunst hun blik te werpen op Cellout.me, ieder vanuit zijn of haar eigen professie. Specialisten van de bedrijven KPMG en Fox-IT, de Erasmus Universiteit en veilinghuis Christie’s Amsterdam werpen hun licht op Van Loons werk.

Voor de big-datadirecteur heeft dit DNA-profiel geen waarde, daarvoor zou je er data van nog eens 100.000 mensen bij moeten betrekken. De cybercrime-expert verwacht, mocht DNA het nieuwe goud zijn, een heuse goudkoorts epidemie. De kunstexpert bekijkt het vanuit historisch perspectief en voorspelt dat dit werk in de toekomst een waardevol cultureel icoon zou kunnen worden. De ethicus schrijft dat het menselijk genoom ooit gezien werd als blauwdruk van het menselijk leven. Wat is de morele waarde van het genoom? Het heeft alleen waarde als het ‘gelezen’ kan worden, anders is het een nietszeggende lettercodereeks. De kristallen bol van het DNA is niet helder, zoals eerder gedacht werd, maar mistig.

1601 van loon 04

Prikkie

Is Van Loon bang voor de gevolgen? "Tijdens het maakproces wel. De koopwaar zegt niet alleen iets over mijzelf, maar ook over mijn familieleden; mijn eigen generatie en de generaties voor en na mij; die zitten allemaal ook voor een deel in deze DNA-data." Omdat er nog vrijwel geen afspraken bestaan over het verhandelen van dergelijke data, was Van Loon eerst van plan om een contract op te stellen, waarin bijvoorbeeld een publicatieverbod zou worden opgenomen. Toch heeft hij daarvan afgezien. Hij vond het niet helemaal zuiver; het werk moest onvoorwaardelijk te koop staan.

Een paar weken na de opening staat de teller op €363. Het schiet niet echt op, alleen de serverkast is al meer waard. "Eigenlijk is dit werk een beetje te vroeg gekomen," vermoedt Van Loon. Het materiaal is hoogst actueel - de discussie over auteurschap, privacy en bescherming van privémateriaal bloeit volop -, maar tegelijkertijd is het onderwerp nog heel nieuw. Misschien moet er inderdaad wel tijd overheen voordat het werkelijk een hot topic is. Wie weet krijgt de kunstexpert gelijk; mocht Cellout.me voor een prikkie weg gaan, dan zal het later des te meer iets zeggen over de tijdgeest van dit moment. Door zichzelf in de strijd te gooien en zijn allerprivé-ste privémateriaal te koop aan te bieden, roept Van Loon met deze tentoonstelling belangrijke vragen op over ons digitale leven anno nu.

© LUCY, 30 januari 2016 Tekst: Anna van Suchtelen

Beyond Data van Jeroen van Loon

Centraal Museum Utrecht

De tentoonstelling Beyond Data van Jeroen van Loon
is te zien in de Nieuw Utrecht Kamers t/m 13 maart 2016 van di t/m zo 11.00 – 17.00 uur, Nicolaaskerkhof 10, Utrecht

An Internet

bekijk de rooksignalen van An Internet hier