Op zoek naar het paradijs

Joyce Overheul in Noord Korea

1410 joyce in de dmz

Joyce Overheul, zelfportret in de DMZ

Yes, you can take pictures here

Noord Korea staat te boek als het minst democratische land ter wereld. De inwoners hebben weinig vrijheid, moeten verplicht hun leiders eren en zich schikken naar het systeem. Verzet wordt niet getolereerd en naar de buitenwereld toe dreigt het land graag met kernwapens en atoomproeven. Het klinkt kortom niet als een ideale bestemming voor je zomervakantie. Maar juist dat maakte Joyce Overheul nieuwsgierig. LUCY sprak met haar over de reis.

Via de Plutoniumweg, de Atoomweg en de Reactorweg fiets ik naar haar atelier. Joyce Overheul is dan net terug uit Noord Korea. Haar atelier in een leeg kantoorpand op Lage Weide is gevuld met souvenirs; speldjes van leider Kim Il-sung, foto’s en tekeningen, boeken van en over de leider een cd met zoete muziek en een opvallende serie ansichtkaarten: tekeningen van militaire acties waarbij de Verenigde Staten het als de ultieme vijand moet ontgelden. Ook laat Overheul een film zien die ze van de reis heeft gemaakt. Het is een vrij sobere registratie van de stad, het landschap en de monumenten die ze bezocht. Vooral de leegte van de straten valt op, er zijn nauwelijks mensen.

1410 Joyce dprk stad

Niet ideaal

Vanwaar deze belangstelling voor Noord Korea? Overheul: "Veel van mijn werk gaat over manipulatie of mensen iets voor je laten doen dat niet helemaal kosjer is. Bijvoorbeeld The World’s Most Exclusive Membership, een fictieve club waarvan toch heel veel mensen lid probeerden te worden. Of Dr. Pill, een mega-pil die ze samenstelde uit medicijnen die haar toegestuurd werden na een oproep iets van je dagelijkse medicatie in te leveren voor een kunstproject. Massapsychologie vind ik een fascinerend gegeven. Hoe doet Noord-Korea dat? Hoe houden zij een heel volk onder de duim?" In veel onderzoeken komt Noord-Korea als slechtste land ter wereld uit de bus. Je zou er niet willen wonen. Het land zelf is er echter van overtuigd dat de manier waarop zij de maatschappij inrichten ideaal is. Overheul was benieuwd hoe het is als je daar daadwerkelijk bent. Alle hoogtepunten die ze tijdens de reis kreeg voorgeschoteld legde ze zo droog mogelijk vast op film in een poging het land te laten zien hoe het is.

1410 Joyce drkp

still uit DPRK met de Juche-toren

Utopie

Het idee om naar Noord Korea af te reizen ontstond naar aanleiding van een tentoonstelling over utopieën in Nijmegen. Voor die tentoonstelling was dit idee te groot, Overheul werkte het uit tot een apart project. Ruim een half jaar voorbereiding ging aan de reis vooraf. Behalve het zoeken van een reisorganisatie hield dat in  uitzoeken welke camera's mee mochten, en vooral veel documentaires over het land bekijken en vergelijken hoe er gefilmd is. Zelf wilde ze geen suggestieve beelden en dramatische close-ups maar alles zo droog mogelijk om een helder beeld te scheppen. De leegte van het land wordt daardoor goed voelbaar in de film. "Ik mocht op veel meer locaties filmen dan ik verwacht had. Dingen die ik niet mocht filmen of fotograferen besloot ik te tekenen. bijvoorbeeld het Mausoleum in Pyongyang. Dat is een heel indrukwekkend gebouw, de architectuur is er echt op gericht om je nietig te laten voelen. In een grote ruimte staan beelden van de overleden leiders Kim Il-sung en Kim Jong-il, daarvoor moet je op de met een streep op de vloer aangegeven plek verplicht een buiging maken. Er was ook een lopende band die je langzaam langs beelden van foto's van belangrijke momenten uit het leven van de leiders voerde. Heel langzaam zodat je alles goed in je op kunt nemen."

Zo waren er veel verplichte nummers in het reisprogramma. Elke dag bezocht de groep monumenten en belangrijke plekken uit het leven van de leiders, afgewisseld met een bezoek aan een bibliotheek of uitzichtpunt op een berg. "Maar dan kwam je na uren wandelen boven op een berg en dan was daar toch in een rotswand een tekst van veertien meter lang uitgehakt. De propaganda is bijna overal. En in de omgeving van monumenten is de architectuur er echt op gericht om ze zo goed mogelijk uit te laten komen. Heel doordacht allemaal." Vrije ruimte was er niet in het programma. Zelfs een wandeling rond het hotel na het eten was geen optie. Je ziet alleen wat je mag zien. En soms lege stukken daartussen: een twaalfbaans snelweg met nagenoeg geen auto's bijvoorbeeld. Of een rij tanks langs de kant van de weg. Hoe geregisseerd alles is bleek toen het reisgezelschap een minuut of tien te vroeg bij een locatie kwam en ze nog niet naar binnen konden. Eenmaal binnen bleken al balies en recepties bemand maar was er verder heel weinig publiek in het Peoples Studyhouse. Het leek alsof het speciaal voor hen open was. In het Childrens Palace was het wel heel druk. Dat is een dag per week open voor toeristen en een groep kinderen voert dan hun mooiste dansje uit. Verder kwamen ze buiten het hotel weinig toeristen tegen.

1410 joyce korea landschap

Yes, you can take pictures here

Uiteindelijk viel het mee hoeveel ze mocht filmen, en soms zelfs moest, want als je camera op een belangrijke plek in de tas bleef omdat het leek op het vorige monument zei de gids: please take pictures here. Wel is alles gericht op een positief beeld creëren van het land. “Negativiteit is sowieso uit den boze. Decoraties en bijvoorbeeld ook muziek zijn allemaal zoet en lieflijk. Luister bijvoorbeeld maar naar het liedje Hwiparam. De gidsen willen niet dat er een negatief beeld over het land naar buiten gebracht wordt. Hier zijn ze heel open over.” 

De gidsen - twee op een groep van zeven toeristen - waren vriendelijk en open. Je kon ze alles vragen en ze gaven altijd antwoord, soms politiek correct soms wat persoonlijker. "Ik had verwacht dat ze wel een keer uit hun rol zouden vallen, maar dat gebeurde niet. Ze menen het ook allemaal echt. Dat bleek bijvoorbeeld toen de dood van een van de leiders ter sprake kwam. Ze raakten toen oprecht geëmotioneerd, dat kun je niet acteren."

De leiders worden in Noord Korea vereerd als goden. Als je van kinds af aan wordt verteld hoe bijzonder iemand is en hoe dankbaar je moet zijn voor alles wat de regering voor je regelt ga je dat vanzelf geloven. “Je kunt je afvragen in hoeverre dat vrijwillig is, maar het is in ieder geval voor aardig wat mensen een vruchtbaar systeem. Doe wat de leider van je verlangt en je wordt beloond, ga er tegenin en je wordt gestraft. De regering kiest een woning voor je en beloont een deel van de inwoners burgers met gratis tickets voor een avondje circus. Voor veel dingen zijn bewoners afhankelijk van de overheid.”

1410 joyce korea leiders

still uit DPRK

Wat is waar?

In vergelijking met de documentaires die ze vooraf bekeek denkt Overheul een beter beeld van het land te hebben. Het is wat minder sensationeel dan wat veel films schetsen. En ook van het ongerepte landschap heeft ze nu meer gezien, dat komt in documentaires nauwelijks aan bod. Maar het beeld is nog lang niet volledig. “Je weet van tevoren dat je alleen de voor toeristen goedgekeurde locaties te zien krijgt, en je komt echt niet alle ins en outs te weten. Je kunt alles vragen aan de gidsen maar je weet nooit zeker of hun antwoord 100% waar is. En over een heleboel situaties kan ik nog steeds niet oordelen: kampen met gevangenen, de echte armoede, dingen waarvan je weet dat ze er moeten zijn maar waar je nooit een echt antwoordt op zult krijgen als je ernaar vraagt.” Veel raadsels blijven dus bestaan.

In het werk dat Joyce Overheul naar aanleiding van de reis maakte blijft die dubbelheid zichtbaar. Wat is echt en wat niet? Als je beelden uit de film ziet bekruipt je regelmatig het gevoel dat je naar een immens decor kijkt. En ook de mix van foto/film en de tekeningen van de plekken waar dat niet mocht dragen bij aan dat gevoel.

De film, audio-opnamen en tekeningen die uit de reis naar Noord Korea voortvloeiden, zijn te zien in nieuwe installatie DPRK in de expositie Urban Paradise, 10 oktober tot 2 november in Expositie onder MAX. Europaplein 702, 3526WP, Utrecht.

© LUCY, 8-10-2014. Tekst: Marjolein Sponselee. Beeld: Joyce Overheul

1410 joyce expo onder max

(foto Brbbl, 2011)

Urban Paradise

Urban Paradise, 10 oktober - 2 november 2014

Expositie onder MAX, Europaplein 702, Utrecht

Open: zaterdag en zondag van 13-17 uur

 

Urban Paradise is een expositie waarin deelnemende kunstenaars reflecteren op het thema paradijs. Sommigen tonen hun visie op het paradijs, anderen vragen zich af of alles wel zo mooi is als het lijkt.. Deelnemende kunstenaars zijn: Thera Clazing, Daniëlle Frenken, Ivor Helberg, Joyce Overheul, Robert Roest, Yentl van Stokkum, Mayke Verhoeven.

Hwiparam

popmuziek uit Noord Korea

Een fijn optimistisch liedje uit Noord Korea is Hwiparam 

https://www.youtube.com/watch?v=yDJwlUNiJBQ

BBC Documentaire

Een van de documentaires die Joyce Overheul voor vertrek bekeek was deze van BBC Panorama, uit 2013.

https://www.youtube.com/watch?v=UB77N5mTpeY