Homo Romanticus en andere toekomstdromen

Zero Footprint Campus blog

Bij termen als futurologie en sciencefiction schieten onze gedachten al gauw richting post-apocalyptische zombies, interstellaire conflicten en – iets dichter bij huis – maantoerisme. Dat je met toekomstonderzoek ook kunt nadenken over nieuwe perspectieven voor onze eigen maatschappij, demonstreert Studio Monnik met de Scenario Machine.
Marjolein Geraedts was erbij op woensdag 21 juni.

1706 ZFC monnik 1

Met zijn zevenen staan we in een donkere ruimte, met een holodeck-achtig object als letterlijk lichtend middelpunt. Maar wie denkt aan boord van een ruimteschip van Star Trek te zijn beland, heeft het mis: we bevinden ons midden in de academische omgeving van Universiteit Utrecht. Normaal gesproken is hier geen ruimte voor denkbeeldige speculatie, enkel voor gecontroleerde simulatie. In het kader van de Zero Footprint Campus echter, werden Christiaan Fruneaux en Edwin Gardner van Studio Monnik uitgenodigd om het beste van verifieerbare kennis en creatieve verbeelding te verenigen in nieuwe toekomstscenario’s.
    Het World Tree Model staat aan de basis van de methodiek waarmee Monnik langetermijnscenario’s tegen het licht houdt. Dit door henzelf ontwikkelde kader is een reactie op het World3-model dat in 1972 het fundament was voor het rapport van de Club van Rome. Dit interactieve model was samengesteld uit kwantitatieve data over natuurlijke hulpbronnen, bevolkingsgrootte, voedsel, industriële productie en vervuiling. Sociale dynamiek werd buiten beschouwing gelaten.

Onvoorspelbare factoren

Monnik stelt dat de toekomst niet in kaart te brengen is met enkel de gekende vaste variabelen. Er bestaan immers vele (onzichtbare) krachten op bijvoorbeeld economisch, neurologisch en cultureel niveau; die bovendien niet alleen parallel aan elkaar lopen, maar elkaar ook constant beïnvloeden. Dat is een verhelderend inzicht, want het is aanlokkelijk om je bij toekomstdenken te laten leiden door persoonlijke overtuigingen, angsten en fantasieën die spelen op korte termijn. Als we het voor elkaar willen krijgen om over vijftig jaar in een groene en egalitaire samenleving te (blijven) leven, is het misschien niet voldoende om als Young Urban Creative je dagen te slijten in een gerenoveerde kunstbroedplaats, elke zondag Tegenlicht te kijken en biologische filterkoffie te drinken.

Daar hebben we binnenkort misschien ook wel helemaal geen financiële middelen meer voor. Op het holodeck toont Monnik ons namelijk een lijst met meer dan zevenhonderd banen die in de toekomst wellicht overbodig zullen worden gemaakt door automatisering. Help! Want werk is de laatste decennia toch juist uitgegroeid tot hét middel waarmee wij westerlingen onszelf een identiteit aanmeten en zingeving aanpraten? We zouden heel binnenkort weleens van een koude kermis kunnen thuiskomen. Zo werd vorig jaar de eerste kunsttentoonstelling al samengesteld door collectiestatistieken, waar je normaal eigenlijk een curator zou verwachten. Het is dus niet alleen de baan van de schoonmaker, de kassière of de telemarketeer die aan het verdwijnen is. In de huidige ‘second machine age’ wordt ook een groot deel van de (hoogopgeleide, creatieve) middenklasse werkloos.

1706 ZFC monnik 2

Hebben of zijn

Dan rijst de vraag: welke kanten kunnen we nog op? En hebben we überhaupt iets te kiezen? Als laatste stap in dit futurologiecollege komt er weer een groot vel op tafel, pardon, holodeck. Monnik stelt dat er twee toekomstscenario’s zijn: ‘kunstmatige schaarste’ en ‘overvloed’. Bij de eerste optie krijgt de ‘Homo Economicus’ de overhand en zet de huidige kloof tussen arm en rijk zich voort, en bij de tweede optie verdeelt de ‘Homo Romanticus’ de technologische welvaart en zal sociale status verschuiven naar het ‘zijn’ in plaats van het ‘hebben’.

Het is verleidelijk om deze twee scenario’s tegen elkaar af te zetten en te proberen om beleidsmakers en andere decision makers over te halen onze maatschappij de gewenste richting op te duwen, zodat dat de toekomst bijgevolg dan eindelijk wordt geplaveid met rooftop farms en gesubsidieerde yoga. Ik vraag me echter af of het wel mogelijk is om naar de toekomst te kijken aan de hand van twee opties. Door voortrazende technologische ontwikkelingen en bestuurlijke onoverzichtelijkheid, maar ook doordat wij mensen steeds emotioneler en wispelturiger worden, is de samenleving met al haar waarden, normen, symbolen en tekens zó complex en dynamisch geworden dat ik mij niet anders kan voorstellen dan dat die grensvervaging doorzet. Zuiver linkse of rechtse politiek is er niet meer in Nederland, en de oprichters van start-ups in die zogenaamd romantische deeleconomie – zoals als Airbnb en Uber – zijn overtuigd libertariër. Omdat rechtlijnige, binaire wereldbeelden niet langer functioneren, betwijfel ik of utopische dan wel dystopische toekomstscenario’s werkelijk zin hebben. Wellicht dat we onze moraal met euro, gulden, geit of bitcoin telkens opnieuw kunnen inwisselen in een parallel universum.



© LUCY 24-6-2017. Tekst: Marjolein Geraedts. Foto's: Zero Footprint Campus

1706 ZFC monnik 3 spandoek

Meer Zero Footprint Campus

LUCY volgt Zero Footprint Campus,
lees ook de andere artikelen:

Que sera, sera - De sterrentoren van Maarten Vanden Eynde
http://www.lucyindelucht.nl/te-zien/que-sera-sera-what-ever-will-be-will-be

Asfaltsteentjes en euro's - KankerCel
http://www.lucyindelucht.nl/te-zien/ontelbare-asfaltsteentjes-cellen-en-euro-s-2

Laurent Tixador in samenwerking met de natuur
http://www.lucyindelucht.nl/te-zien/2-x-kunst-0-footprint

Inspiratie uit sinaasappelschillen:
http://www.lucyindelucht.nl/te-zien/zero-footprint-campus-blog-2

Op zoek naar de ziel van De Uithof:
http://www.lucyindelucht.nl/te-zien/zero-footprint-campus-2

Voor een overzicht van alle kunstenaarsprojecten zie:
www.zerofootprintcampus.nl